"Rome, Open City" - Roberto Rossellini (1945)

Roberto Rossellinin lentə aldığı “Rome, Open City” filmi II Dünya Müharibəsi haqda ən sarsıdıcı filmlərdən biridir. Buna səbəb filmin müharibənin bitdiyi ildə, müharibənin iz qoyduğu şəhər olan Romada lentə alınmağıdır. Filmin sseranistləri arasında isə mşəhur italiyan rejissor Federico Fellini də var. Film bir çox tənqidçilər tərəfindən müharibə haqda çəkilmiş ən yaxşı fim kimi qiymətləndirilib. Hətta bir çox rejissorun müharibə haqda çəkdiyi filmlərə dərindən təsir göstərib.

Filmdə hadisələr 1944-cü ildə baş verir. Bir nasist zabiti Romadakı antifaşist etirazçıların lideri Giorgio Manfredinin axtarışındadır. Bu filmin əsas mövzusu sayılır. Bununla yanaşı filmdə bir-birilə kəsişən bir neçə yaxın həkayə də cərəyan edir. Filmin əvvəlində Pina və oğlu Marcello ilə tanış oluruq. Atasını itirən Pina başqa bir antifaşist təbliğatçı olan Francesco ilə evlənmək niyyətindədir və toya hazırlaşırlar. Elə bu ərəfələrdə də Pina ilə Giorgionun yolları kəsişir. Şəhərin başqa bir səmtində isə rahib Don Pietro etirazçılara kömək məqsədi ilə yardım kompaniyasına başlayır. Pinanın oğlu Marcello da etirazçıdır, dostları ilə şəhərin bəzi yerlərində barrikadalar quraraq işğalçılara qarşı mübarizə aparır. Etirazçılar isə bir-birlərinə yoldaş deyə xitab edirlər. Bir müddət sonra etirazçıların vəziyyəti filmdə gərginləşir. Giorgio və Don Pietro ələ keçirilir. Nasistlərin etirazçıların toplaşdığı evə basqını nəticəsində Francesco ələ keçməmək üçün qaçmaq məcburiyyətində qalır, onun arxasınca gedən Pina isə vurulur. Georgio həbsxanada çox ağır işgəncələrə məruz qalır. Don Pietro isə öz gənc tələbələrinin gözü önündə vurularaq öldürülür.

Francois Truffaut müharibə filmləri ilə əlaqədar belə bir fikir bildirmişdir: “Ən təsirli müharibə filmləri müharibədən az müddət sonra dağıntıdan başqa heç nəyin qalmadığı şəhərlərdə çəkilən filmlərdir. Rossellininin “Germany Year Zero” və Alain Resnailsin “Night and Fog”  bu tip filmlərin ən yaxşı nümunələridir”. “Rome, Open City” filmi də bu tərifə uyğun gələn filmlərdəndir. Filmi həddən artıq təsirlidir və italiyan tamaşaçısının zehninə hopan müharibə təəssüratlarını kökündən dəyişməyi bacarmışdır. İç-içə olan hadisələr, müharibə travmasıyla mübarizə aparan ayrı-ayrı personajların dramatizasiyası filmə hiss oluna bilən ağırlıq qatmışdır. Yadda qalan digər müharibə filmlərində olduğu kimi bu filmdə də böyük partlayışlarla diqqət çəkən səhnələr yoxdur. Bundan əlavə müharibənin adi insanlarda yaratdığı duyğusal təzyiq ön plana çıxarılmışdır. Bu duyğusal təzyiqi hiss etdirmək üçün hər səhnəni ona uyğun musiqi müşayət edir. Lakin müharibənin ekranda yaratdığı ağır hisslərə baxmayaraq, film həmin dövrdə insanlar üçün vacib olan ümid hissini ötürməyi bacarır.

İtaliya neoralizminin bütün detallarını hiss etdirən, filmin ən təsirli səhnəsi - Pina və nişanlısı Francesco ilə söhbəti zamanı bu travmadan necə qurtulmaq haqda mübahisə etdikləri səhnədir. İkisi də sakit və üz ifadələri donuqdur. Səhnənin bir hissəsində Francesco sakit bir tərzdə “Qorxmaq lazım deyil çünki düz yoldayıq” deyir. Filmin digər bir səhnəsində faşistlərin vəhşi bir robot olmadığı, onların da insan olduğu vurğulanıb. Sərxoş bir nasist əsgərin onların etdiklərinin əxlaqsızlıq olduğunu qışqıra-qışqıra deməyi bu mənada ifşaedici xarakter daşıyır. Bu səhnə düşməni insaniləşdirmək cəhdləridir.

Romanın bombalanmış küçələrində,dağılmış binalarında başqa bir sözlə, gerçək məkanlarda filmin lentə alınması onun dramatik tərəfini gücləndirib. Film yaratdığı güclü matəm duyğusunu bu məkanlara borcludur. Filmin insani tərəflərini ön plana çıxaran səhnələrindən daha biri isə Don Pietronun ölməzdən əvvəl dedikləri idi: “Qəhrəmancasına ölmək çətin deyil, çətin olan qəhrəmancasına yaşamaqdır”