"Sweet Movie" - Dusan Makavejev (1974)

Filmləri ilə səs-küyə səbəb olan və həmçinin tez-tez səhv başa düşülən ekspressionist rejissorlardan biri də yuqoslav Dusan Makavejevdir. Onun “Sweet Movie” filmi tamaşaçını narahat edən səhnələrlə dolu olsa da, burada sənət və gözəlliyə də yer verilib. Rejissor bu filmində şiddət və seks səhnələrindən kapitalizm və kommunizmə qarşı bir silah kimi istifadə etmişdir.

Filmdə başlıca 2 hekayə var. İlk olaraq  Kanadanın gözəllik kraliçası olan qadınla rastlaşırıq və o yavaş-yavaş ekzistensializmin faciəvi həyatına daxil olur. Televiziya proqramı vasitəsilə bakirəliyi təsdiqlənən gözəl qadın mükafat olaraq  qızıl penisə malik kapitalist şəxslə evləndirilir. Filmdə isə gözəl qadın dünyanı simvolizə etdiyi üçün həmin varlı şəxslə yaşamaqdan imtina edərək daha aşağı təbəqədən olan qaradərili şəxslə qaçır.

İkinci hekayədə isə biz Anna Planetanın həyatına daxil oluruq. O, 7 ildir ki, Polşadan sürgün olunmuş gözəl bir aktrisadır və o öz ölkəsinə heç cür qayıda bilmir. Viza ala bilmədiyi üçün o, ölməkdə olan anasından uzaqda qalır. Beləcə Anna Polşadan uzaqda Amsterdam kanallarında gəzərək həyatına davam edir. Onun gəmisinin adı isə “Qurtuluş” idi və gəminin qarşısında Marksın gözüyaşlı böyük bir büstü var idi. Həmçinin Yuqoslaviyanın kommunist ölkə olmağı filmə öz siyasi təsirini göstəmişdir. Cəmiyyət kommunizmdən asılı idi və Marksın yaratdığı ideallar dağılmaqda idi. Buna görə də filmdə Marksın gözüyaşlı büstü bir növ ədalətin bərpa olunmağına işarə idi. 

Filmdə siyasət və incəsənət harmoniya təşkil edir. Filmi daha çox rejissorun tamaşaçıya səslənişi kimi qələmə vermək olar ki, bu da onların inanıb etibar etdiyi hökümətə qarşı güclü zərbə idi. “Sweet Movie” kimi filmlərin tamaşaçıya təsir etmə gücü daha çoxdur. İnsanlar “Salo, or the 120 days Sodom” haqda danışsalar da əslində cəsarətsizdilər. Əgər film sürrealizm və simvolizmlə birləşibsə insanlar o film haqda danışmaqdan çəkinməyəcəklər. Filmdə həmçinin Xatın faciəsinə də işarə edilir. Stalinin müharibə illərində verdiyi qərar minlərlə polşalı hərbçinin həyatına son vermişdi. Film kionteatrlarda göstərildiyi vaxt senzuralarla rastlaşsa da Xatın qətliamına senzura qoyulmamışdı. 

Bu filmdə rejissor sıxışdırılmış insan duyğularını üzə vurmaqdan çəkinmir. Filmdə dəlilərin yediyi yemək səhnəsi bu mənada zorakılığın, iyrəncliyin pik nöqtəsi hesab etmək olar. Digər bir səhnədə Anna Planetanın öz sevdiyi kişini şəkər vannasında öldürməyi insanın içində yatıb qalmış zorakılıq duyğularının üzə vurmağı haqda daha bir nümunədir. Annanın şokolad içində rəqs etməyi kino tarixində estetikliliyi ilə seçilən səhnələrindən biri kimi qiymətləndirmək olar. Filmdə istifadə olunan musiqilər isə simvolizmlə harmoniya təşkil edib və filmin alt mətnini formalaşdırmaqda mühüm rol oynayıb. 

Read More

Michael Haneke ilə müsahibə

Michael Haneke ilə müsahibəni təqdim edirik:

Siz Kann Film Festivalında “White Ribbon” filminə görə qalib olmusunuz. Almaniya da bu filmlə Oskarda iştriak etmək üçün dəvət yollamışdı.

Filmlərim əsasən gözəl sevgi hekayələrilə doludur və bu hekayələr soyuq təsir bağışlamır, əksinə daha çox səmimi və istidir. Mən streotipləşmiş qaranlıq tərəflərimizi göstərirəm. İnanıram ki, insanları sevirəm lakin onların sona qədər bu cür davam edəcəyinin qarantisini verə bilmərəm. Bizim hər birimiz nələrəsə qadirik. Ancaq bu düzgün situasiyalarda baş verə bilər ki, biz yaxşı tərəflərimizi qoruyub saxlaya bilək.

“White Ribbon” filmi 1913-14-cü illərdə kiçik alman qəsəbəsində I Dünya Müharibəsinin başlanmağına az qalmış bir müddətdə orada baş verəı zorakılıq münasibətlərini mövzu edir. Bu kənddə insanlar arasındakı münasibətlərə dərin qorxu və sıxıntı hakimdir. Orada nə qəhrəmanlar var, nə də qurtuluş var. Siz həqiqətən insanlığa qarşı neqativ tərəfdən yanaşırsınız.

Mənim insanlığa baxışım heç də neqativ deyil. Amma bizim yaşadığımız dünya xaos tərəfindən idarə olunur. Mən inanıram ki, çəkdiyim bu filmlə dramın məqsədi eynidir, ikisi də konfliktləri qabardır.

Sizin kinolarınızdakı kişi obrazları etibarsız, qəddar, zəif, narahatedicidir. Sizin atanız olmayıb, ana, xala və nənəniz tərəfindən böyüdülmüsüz.

Mən heç vaxt atasız olmaqdan əziyyət çəkməmişəm. Uşaq vaxtı kişilər mənə narahatedici təsir bağışlayırdı. Bu mənim üçün rejissor kimi işləməkdə böyük problem yaradırdı. Kişilərlə ünsiyyətimə mane olurdu.

Buna görə siz filmlərdə daha çox qadınların tərəfini saxlayırsınız.

Bunun sadə açıqlaması var ki, film müəllifin psixoloji baxış tərzindən çıxış edir. Başqa sözlə desək mənim mənəvi problemlərimi tapmaqla filmin nə demək istidyini aydınlaşdırmaq olar.

   

“White Ribbon”da hətta uşaqlar soyuq və qəddar idilər.

İnanmıram ki, uşaqlar məsumdurlar. Hər hansısa bir parka gedib ordakı uşaqların oyunlarına baxsaq ən şirin uşağın belə valideyinin istəkləriylə oynadığını görmək olar.

Sizin filmləriniz əsasən ailə mövzusunda qurulur.

Mənim psixoloji vəziyyətimə yenidən baxsaq 3 qadınla xoşbəxt olduğumu görəcəksiniz. Uşaq olanda ünsiyyətin çətinliklərini başa düşürdüm. Mən mavi deyirəm, o yaşıl başa düşür. Çünki ikimizində dərk etmə sistemi fərqli qurulub.

20 ildən sonra təsvir etdiyiniz uşaqlar böyüyüb yetkin bir şəxs kimi alman faşizminin əsas iştirakçılarına çevrilirlər.

Kənddə ciddilik öz sonluğunu tapanda ideya ideologiyaya çevrilir. Filmdə alman faşizminin simasında bütün terror aktlarının ümumiləşdirilmiş təsvirini vermişəm. Harada ki, insanlar ümidsiz və bədbəxtdirlar, onlar hər cür ideologiyaya qoşulmağa məcbur olurlar.

Sizin filminiz dilemmalar qarşısında çıxış yolu təqdim etmir. Siz tamaşaçılarınızı ümidsiz vəziyyətlə qarşı-qarşıya qoyursuz.

Bunlar sizin hiss etdiklərinizdir. Hər bir arqument hisslərə qarşı gücsüzdür. Filmə baxarkən fikirləşdiklərin əsasdır. Çünki bu sizin beyninizin məhsuludur.

Elfriede Jelinekin “The Piano Teacher” əsərini oxuduqdan sonra demişdiniz ki, əsəri ekranlaşdırcaqsınız. Bu əsərlə emosional bağlılığınız nə idi?

Əsəri oxuyanda teatr və televiziyada işləyirdim. Mən fikirləşirdim ki, əgər kino çəkirəmsə bu yaxşı bir kino olmalıdır. Obrazların dərinliyi və psixologiyanın təsviri məni bu əsəri ekranlaşdırmağa yönəldən ilk şeylər idi və nəticədə də gözəl aktyor oyunu tələb olunurdu. Bir şey də vardı ki, mən sadomazoxizmlə maraqlanmıram.

Siz demişdiniz ki, film və əsər hər biri ayrılıqda fərqli ton və struktura malikdir. Siz Jelinekin əsərində olan bir şeyi filmdə qoruyub saxladınız. Bu da obrazın daxili və xarici dünyasını əhatə edən maraq hissi idi. Bir hissədə Erika deyir ki, hisslərimin fikirlərimi məhv etməyinə icazə vermərəm.

Əsərin strukturu ssenarinin strukturundan həmişə fərqli olur. Əsərdə Erikanın cavanlığına flashbacklarlə keçid edilir. Lakin mən bunu kinoda istifadə etsəydim onun davranışlarının açıqlaması dərhal üzə çıxacaqdı. Əsərdəki flashbackdən filmdə uzaqlaşmaq qərarına gəldim. Buna görə də mən filmdə iki obraz yaratdım-bir ananın tələbəsi ilə və bir Erikanın tələbəsini yaratdım və beləliklə də onlar, Erikanın cavanlığını tədricən izah etdilər. Təbii olaraq əsəri ssenariyə çevirərkən bir çox dəyişikliklər baş verir. Filmin sonundakı konsert və konsert zamanı məşq hissəsi əsərdə yox idi.  Bu səhnə filmdə ona görə var idi ki, bütün obrazları bir kadrda göstərsin. Bu dəyişiklikliyin səbəbi ondan ibarət idi ki, əsərin dramaturgiyası ilə filmin dramaturgiyası bir-birindən fərqlənir. Siz soruşa bilərsiniz ki, Erika Kohutun daxili dünyasında olan soyuqluq onun hisslərini necə açır. Bu obrazın daxili dünyasına bağlılıq hissinin köməyi ilə açılır. Əsər üçüncü şəxsin dili ilə mühakiməedici şəkildə təhkiyə edilir. Amma kino bunu edə bilməz. Çünki kino obyektivdir və soyuqluğu uzaqdan göstərməyə icazə verir.

Jelinek yaşanmamış seksuallıq haqda danışmışdı, bu da voyuarizmdə öz həllini tapır.  Erika həyatda sekslə məşğul olmadığı halda ona şahid olur. Bu mənə icazə verir ki, sizin filmlərinizi haqda ümumi bir fikrə gəlim. Bu da ondan ibarətdir ki, sizin bir çox filminzdəki obrazların reallıqdan daha çox qeyri-reallığa qarşı adətkarlığı var. Mən sadəcə bilmək istərdim ki, Erikanın pornoqrafiyaya olan münasibətini necə təsvir etmisiniz? Yəni bu onun musiqiyə, filmdəki digər obrazlara, anasına və tələbəsi Valter Klemmerə olan münasibətindən fərqli münasibət idi?

Bu haqda heç bir açıqlama verməyəcəm. Çünki siz məndən obraz haqda soruşanda məcbur olub ya obrazı izah edəcəm ya da mühakimə edəcəm. Bu da mənim prinsiplərimə zidd bir hərəkətdir.

Mən “The Piano Teacher” filmində işlənən musiqilər haqda soruşmaq istəyərdim. Əsər musiqi haqqındadır. Amma siz musiqidən filmdə emosinonal köməkçi kimi istifadə etməmisiniz.

Uşaqlığımdan bəri musiqiyə heyranlığım var idi və pianoçu olmaq istəyirdim.  Mən həmişə fikirləşmişəm ki, filmlərdə musiqilərdən həddən artıq istifadə olunur. Tez-tez musiqidən istifadə isə filmin səhvlərini ört basdır edir.

Mənə sizin filmlərinizin strukturu maraqlı gəlir. Adornonun “Minima Moralia” əsəri fraqmentlərdən ibarətdir. Bu fraqmentallıq sizin filmlərinizdə də özünü göstərir - “Code Unknown”, “71 Fragments of a Chronology of Chance”, “Castle”. Siz bir dəfə demişdinizdi ki, mən fraqmentlərdən ibarət bütünlüyü göstərmək istəmişəm. Bunu deməklə nəyi nəzərdə tutmusunuz?

Fikirləşirəm ki, bizim reallığı dərk etmə şəklimiz fraqmentaldır.

Siz müsahibənin əvvəlində dediz ki, sadomazoxizmlə maraqlanmıram. Lakin “The Piano Teacher” filmində sevgi ilə güc arasında döyüş gedir. Obrazlardan biri deyir ki, sevgi hər şeydir. Başqa bir səhnədə isə Valter Klemmer sevginin nə olduğunu bilmədiyi üçün Erikanı günahlandırır. Erika isə Klemmerə deyir ki, mən sənin istədiyin şeyi istəyirəm. Siz bu səhnələri göstərərkən sevginin təsvirini vermisiniz?

Bu bütün cütlüklərin faciəsidir. Onlar hərəsi ayrı-ayrılıqda fərqli şeylər istəyirlər. Ümumilikdə götürsək hər kəsin sevgidən özünəxas istəkləri var. Mənim sevgidən gözlədiyim sənin sevgidən gözlədiyin şeydən tamamilə fərqlidir. Mən sənin gözləntilərinlə maraqlanmıram, sən də mənim gözləntilərimlə maraqlanmırsan. Sevginin də faciəsi budur. “Sevginin izahı” nədir sualına gəldikdə isə buna cavab verə bilməyəcəm. Çünki mən filosof deyiləm. 

Read More

Keçmişin dilemması "45 Years" - Andrew Haigh (2015)

Andrew Haigh'in üçüncü uzun metrajlı filmi olan "45 Years" rejissorun 2011-ci ildə ekranlara çıxan "Weekend"i ilə yaxınlıq təşkil edir. Film evliliklərinin qırx beşinci ilini yaddaqalan bir parti ilə qeyd etmək istəyən yaşlı bir cütlüyün evə gələn bir məktubun ardından düşdükləri vəziyyəti izləyicilərə çatdırır. "45 Years" Haigh'in həm ssenarist, həm də rejissor kimi artıq daha diqqətəlayiq işlər ortaya qoyduğunun bariz nümunəsi kimi göstərilə bilər.

"Weekend"də olduğu kimi "45 Years"da da rejissor iki insanın həyatlarından bir neçə gün seçərək, seyircisinin əlindən tutub maraqla gözlənilən finala doğru aparır. Filmin əvvəlində Kate (Charlotte Rampling) və Geoff'un (Tom Courtenay) çöllük bir ərazidə öz həyatlarını yaşadığına şahidlik edirik. Yaşlı cütlük sakit bir həyat sürür. Damarlarından axan zadəgan İngilis qanının haqqını verərək günlərini kitab oxuyaraq, sənədli film izləyərək, itlərini gəzintiyə çıxararaq keçirirlər. Yaşlı cütlüyün hörmətli bir həyat yaşadıqları aydın olur; yaxşı ya da pis, hər halda "bir-birlərinə qarşı olan münasibətləri 45 illik evliliyin gətirdiyi hörmət çərçivəsində formalaşıb" dediyimiz bir anda Kate evə gəlir və Geoff'i stolda əlində bir kağız parçasıyla oturduğunu görür. "Onu tapıblar," deyir Geoff. Kimdən bəhs edildiyini anlamayan Kate, sonrakı cavabın nə olacağını təxmin etmədən, hazırlıqsız bir şəkildə kim olduğunu soruşur. "Katyamı". Kate'in ərinin nədən bəhs etdiyini anlamağı yalnız bir saniyə davam edir, o bir saniyəlik müddətdə isə üzündəki mənalı dəyişmə filmin heyranlıq oyandıran həqiqi quruluşunu izləyicisinə çatdırır. Üstəlik rejissor, o səhnədə kamerasını Kate də tuşlamır. Filmin sonuna qədər qaçdığı yaxın çəkiliş planından istifadə edir. Buna baxmayaraq tamaşaçı Rampling'i hiss edə bilir; onun beynindən o qısa müddətdə keçən hər şeyi, bütün məlumat axınını, canlanan bütün xatirələri bir anda hiss etmək mümkün olur.

Katya, Geoff'un Kate'lə evlənmədən əvvəlki, hələ gənc ikən birlikdə olduğu qızdır. Birlikdə Alp dağlarında xizək sürdükləri vaxt Katya uçurumdan düşür və cəsədi tapılmır. Aradan keçən uzun illərdən sonra isə Geoff'a gələn məktubda buzlaqların içindən Katyanın cəsədinin tapılmağına dair bir şeylər yazılır. O andan etibarən Kate'in 45 illik yoldaşına olan hörmət və sevgisində geriləmə başlayır. Tamaşaçı təxminən doxsan dəqiqə boyunca Kate'in hiss etdiyi hər şeyi rahatlıqla anlaya bilir.

Filmi şəkilləndirən başqa bir şey də var ki bu da 45-ci il partisidi. Əslində cütlük evliliklərinin 40-cı illini qeyd etməyi planlayır ancaq Geoff'un keçirdiyi bir əməliyyata görə bu əhəmiyyətli hadisəni beş il təxirə salmalı olurlar. Kate məktub məsələsi ortaya çıxdıqdan sonra yenə də bir müddət parti üçün həyəcanını qoruyur. Lakin  bu mövzunun ərinin başını qarışdırdığının fərqinə varan Kate'in həyəcanı  da getdikcə azalır və özünü ifadə etməsi xeyli çətin olan hisslərə buraxır.

Andrew Haigh hekayəni gözəl bir şəkildə izləyicisinə nəql eləməyi bacarır. "Weekend"də iki kişi arasında uzun dialoqlar quraraq homoseksual kinonun şah əsərlərindən birini yaratmağı bacaran rejissor "45 Years"da da eyni üsuldan istifadə edib. Film demək olar ki, başdan sona cütlüyün dialoqları üzərində qurulub. Bu dialoqlar təsadüf kimi görünsə də əslində elə deyil. Bütün dialoqların hamısı sonda bir şəkildə Katya məsələsi ilə əlaqələnir. Kate bir müddət  sonra özü öz iradəsiylə Katya haqqında daha çox şey öyrənmək istəyir. Əslində getdikcə artan bu təzyiq heç bir zaman bir partlama nöqtəsinə çata bilmir.

"45 Years" filmi Charlotte Rampling'in  inanılmaz performansı və Haigh'in heyranedici rejissorluq bacarığıyla mütləq baxılması vacib bir əsərdir. Mike Leigh'in "Another Year"ında tutduğu yol ilə Richard Linklater'ın "Before" seriyasındakı dialoq zənginliyindən ortaq qarışıq bir ləzzət yaratmaq istəyirsinizsə "45 Years"dan daha yaxşısını tapa bilməzsiniz.

Read More

"Chekist" - Aleksandr Rogozhkin (1992)

“Chekist” Sovet İttifaqı dağıldıqdan bir müddət sonra 1992-ci ildə Aleksandr Roqojkinin lentə aldığı, sovet dövrünün ən qanlı xarakterinin qabardıldığı və bu səbəbdən də izlənməyi bir o qədər də çətin olan filmdir. Filmin ssenarisi Vladimir Zazubrinin 1923-cü ildə qələmə aldığı “Shepka” adlı povestindən götürülüb. Qırmızı terrorun “padval” qətliamı haqda olan əsər 1937-ci ildə yazıçının repressiyaya məruz qalmağı və öldürülməyi ilə nəticələnmişdir.

Hadisələr 1917-ci ildə Rusiyada qırmızı inqilabdan sonrakı dövrdə cərəyan edir və inqilabın necə bir qətliamı gözə alıb ayaq üstə qaldığını diqqətə çatdırır. Filmin çekist adlandırılması da təsadüfi deyil. İnqilabdan az müddət sonra hökümət qüvvələri hakimiyyəti gücləndirmək və əksinqilaba cəhd göstərən qruplarla mübarizə aparmaq üçün qurum formalaşdırır və bu da xalq arasında Vçeka və ya Çeka adlanmağa başlayır, qurucusu isə Dəmir Feliks ləqəbli Feliks Derjinski olur. Bu quruma üzv olanları isə çekist adlandırırdılar. Maraq üçün deyək ki, çekist ifadəsi Rusiyada hələ də işlədilir və rus mətbuatında Putini “köhnə çekist” kimi də qələmə verirlər.

Filmin mərkəzində isə Srubov adlı hissiyatsız və qəddar bir çekist yer alıb. Onun işi inqilab haqda etirazını bildirən, cəmiyyətin istənilən təbəqəsindən olan insanlara qarşı tutulan divana rəhbərlik etməkdir. Film həmin dövrdə baş verən hadisələri xırdalığına qədər təhlil etmir, birbaşa inqilabın “padval”ına enərək orada nələr baş verdiyini tamaşaçıya göstərir. Srubovla yanaşı İsak Katz və Pepel filmin mərkəzində olan digər çekistlərdir və onlar da günahlandırılan insanlar haqda yalnız bir kəlmə işlədir “güllələnsin”. Beləliklə, insanlar ölümə məhkum edilir, başlarının arxasından atılaraq öldürülür, gündəlik bir kamazın yük yeri dolana qədər insan qətl edilir və meyitlə dolu kamaz bağlı qapıdan çıxdıqdan sonra Srubov da qapıdan çıxır çünki onun da bu günlük işi bitmişdir. Səhər yenə günahlandırılmalara qulaq asır, “güllələnsin” və güllələnən insanlara nəzarət edir. Səhər yenə, yenə, yenə. Beləcə qətliam maşının yük yeri dolanacan davam edir.

Roqojkin filmdə qətliam səhnələrinə üstünlük verir. Rejissor qətliamı göstərməklə yanaşı, tamaşaçı ilə qətlə məruz qalanlar arasında yaxınlıq qurmaq üçün mümkün qədər qətl səhnələrini təkrarlayır. Başlarından atılaraq öldürülən insanların öldürülən zaman eşitdikləri çekistlərin dilindən amansızlıqla tökülən “üzünü divara çevir”, “atəş” kimi qəddar söz yığını olur. Ümidsizcə ölümə məhkum edilən cəmiyyətin istənilən təbəqəsindən olan bu insanların isə əslində cəmi bir arzusu var-“yaşamaq”. Rejissor bu məsələyə filmdə toxunur və gənc qadının simasında onun yaşamaq eşqini qabartsa da, o Srubov tərəfindən öldürülür. Beləliklə, rejissor sovet dövründə ört-basdır edilən belə bir qətliamı yenidən diqqət mərkəzinə gətirir və tamaşaçıya öldürülən insanların qanı üzərində inşa edilən Sovet İttifaqının alt qatını göstərir. 

Read More

Monica Bellucci ilə müsahibə - "Fikirləşirlər ki, kimsə çox gözəldisə axmaqlığa məhkumdur"

Monica Bellucci ilə müsahibəni təqdim edirik

(İngiliscədən tərcümə edən Mənzər İsmayılova)

“İreversible” filmindən başlayaq, zaman hər şeyi məhv edir, bu fikirlə razısınız?

Bəli, zaman hər şeyi məhv edir. Qırmızı gözəl bir alma götürün saxlayın zamanla o çürüyəcək və içində qurdlar əmələ gələcək. Bizim də həyatımız ona oxşayır. (kinoda)

Sizin bu filmdə oynamaq üçün marağınız çəkən şey nə idi?

Ssenarini oxumamışdım çünki ssenari mətni yox idi. Açığın desəm Gasparla işləmək istəyirdim. O tanıdığım ən savadlı adamlardan biridir, mən onun ilk iki kinosuna baxmışdım “Carne” və “Seul Contre Teus”. Fikirləşirdim ki, dəlidir yəqin amma o çox istedadlı biridir. O mənlə işləmək istədiyini deyəndə sevincimi təsəvvür edə bilməzsiniz. Beləliklə, bizim etdiyimiz şey ancaq rahat və özümüzə əmin olmaq idi. Bu cür bir işlə heç vaxt rastlaşmamışdım. Ssenarisiz bir film və mən sadəcə olacaqları bilirdim kinoda da gördüyünüz kimi 15-20 dəqiqə kamera heç bir kəsinti olmadan çəkməyə davam edir. Bizim elədiyimiz sadəcə bir gün təkrarlamaq səhəri gün səhnəni çəkmək olurdu. Bu mənim üçün yenilik idi çünki teatrı xatırladırdı. Kinoda bu cür hallara az-az rast gəlmək olur. Çünki kinoda xarakteri qurmaq deyə bir anlayış yoxdu sən ortaya qoyulan obrazı oynamalısan. O, filmdə obrazın yaranmağına imkan verdi. Axırıncı səhnədə mən yuxudan oyanıram yanımda ərim var, duşa girirəm, hamilə olub olmadığımı yoxlayıram sonra öyrənirəm ki, hamilə deyiləm. Bunu bir çox filmdə kəsirlər. Gaspar bunu eləmədi, zamanı bizə buraxdı və teatrallaşdı səhnə, ona görə mükəmməl iş alınmışdı.

Bizə zorakılıq səhnələri haqqında danışa bilərsiniz?

Bunu izah etmək bir az qəlizdir. İntim və şəxsi bir səhnə idi. Həmin gün Vincent məndən soruşanda ki, səninlə bir yerdə setdə qalmağımı istəyirsən? Dedim yox. O, Fransanın cənubuna sörf etməyə getdi. Bütün gün tək başıma qaldım. Hər şeyi təkrar etdikdən sonra setə getdim, hamı orda idi, bütün səhnələri əzbər bilirdim mənə təcavüz olunan səhnəni də, hansı pozisiyada duracağımı da. Düzü çox həyəcanlı idim amma indi onların heç birin xatırlamıram, necə çəkildi, o səhnə, o andakı hisslərim. Mənə  bu film “Clockwork Orange”, “Pi”, “Requiem for a Dream” və Pazolini filmlərini xatırlatdı. Bu filmləri həzm etmək çox ağır gəlir insana amma onlarda nəsə var. Bu cür filmlər izləyərkən narahat olursan çünki onlar sənin ən dərin qatlarına işləyir, insanın da dərinliyində, içində bir yerdə zorakılıq var. Onu tapırsan.

Vincent ilə birgə çəkilmiş intim səhnə haqqında danışın biraz.

Vincent inanılmaz biridir. Biz Kanna filmə baxmağa gedəndə mənə təcavüz səhnəsində bütün üzüm qan içində idi, Vincent ağlamağa başladı. Mən də bu kinodu Vincent real deyil dedim. Əlbəttə, bu filmin realist çəkildiyinə görə idi. Onunla işləmək isə tamam ayrı cür zövq verdi mənə. Biz birimizi çox yaxşı tanıyırdıq, səhnədə də bunu göstərdik, düzdür, biraz rol da qatdıq amma real alınmışdı səhnə.

Hollivud filmləri ilə bu filmi necə müqayisə edə bilərsiniz?

Tamamilə ayrı-ayrı şeylərdir. Hətta “Tears of the Sun” filmində belə realist olmağa çalışmışdım. Çox vaxt action kinolarda qadının baş rolda oynamağı çətinləşir amma əlimdən gələnin ən yaxşısını etməyə çalışdım. Mən demirəm həmişə “İrreversible” tərz filmlərdə çəkilmək istəyirəm çünki o cür filmlər çox çətin olur. Amma mənə görə möhtəşəm idi.

Özünüz haqqında danışa bilərsiniz?

İlk olaraq insanlar mənə baxanda ağıllarına gələn ilk fikir “Aha daha bir model aktrisa olmaq istəyir”. Burdakı problem isə onların sənin istedadını, savadını unutmaqları amma gözəlliyini isə unutmamaqlarıdır. Onlar fikirləşirlər ki, kimsə çox gözəldisə axmaqlığa məhkumdur.

Sənətinizdən?

Mənə ilham verən Sophia Loren, Monica Vitti olub. İtaliyan kinosu yaratmışdı onları - Rossellini, Fellini, Antonioni, Visconti.  Mənə görə aktyorluq qadın işidir. Qadın üçün aktyor olmaq asan və normal bir şeydir. Amma kişi üçün bir az ağırdır, o rola bürünməyə məcburdur. Bir şey də var ki, bu günə kimi ortaya çıxan mükəmməl qadın aktrisaları dahilər yaradıblar.

“İreversible” filmində oynamaqla “Matrix”də oynamaq arasındakı fərq nədədir sizə?

Böyük büdcəli ya da az büdcəli filmdə çəkilmək arasında fərq yoxdur, ikisində də kamera qarşısında olursan. Kamera qarşısında olarkən mən rol haqqında düşünürəm. Bu aktyor üçün çox vacibdir çünki o bütün ürəyi ilə həmin rolu oynamalıdır.

Kariyeranıza vəkil olaraq başlamısınız.

Hakim və yalançı, ikisi də eyni şeydir, elə deyil? Məncə vəkillər inanılmaz aktyorlardır. Məhkəmə salonu da setdir.

İşinizdən əlavə ən çox dəyər verdiyiniz şey nədir?

Yaşamaq (gülür). Hamı kimi mən dostlarla bir yerdə danışıb gülməyi sevən biriyəm amma bildiyimiz kimi zaman bizi ölümə məhkum edib.

Sizə çox iş təklifləri gözəl olduğunuz üçün gəlir?

Fərqindəyəm ki, gözəllik xüsusi bir marağa dəvət yaradır. Amma Oscar Wilde-ın da dediyi kimi əgər sənin o gözəlliyi davam etdirmək üçün başqa bir səbəbin yoxdursa bu gözəllik sadəcə 5 dəqiqə səni gözəl saxlaya bilər. Rejissorlar kimisə gözəl olduğu üçün onlara rol təklif eləmirlər, onların istedadına görə dəvət edirlər.

Özünüzü aktrisa kimi sübut etdiyinizə inanırsınız?

Başqalarına yox özüm üçün bunu isbatlamışam. Mən diskusiyaya səbəb olan filmləri sevirəm. Məsələn “İreversible”, “The Passion of the Christ”,”Malena” kimi. Mən insanlığın içində olan kölgəni tapmağı sevirəm.

Uşaq vaxtı “Qrimm qardaşları” nağılını oxumuşdunuz?

Hə.

Ən çox hansı nağılı sevmişdiniz?

“Sleeping Beauty”, Terry Gilliamla bu işdə birgə işləməyimizə çox sevinirəm. O, Amerikada və xüsusilə, Avropada sevilən rejissorlardandır. Avropa onu filmlərinin qeyri-adiliyinə görə dahi adlandırır.

Bizə Terry ilə işlədiyiniz film haqqında danışın biraz.

Möhtəşəm idi. Obraz çox maraqlı idi. İkili rolu aparırdım. Cavan və yaşlı kraliça. İkisini də səsləndirməli idim. Əvvəl Terry bu haqqda düşünmürdü amma mən qoca olanı səsləndirməyi fikirləşirdim çünki artıq yaş öz sözün deyirdi. Amma sonda ikisini də özüm səsləndirdiyim üçün çox xoşbəxt idim. Filmin çəkilişi gedərkən heç vaxt düşünə bilmirsən ki, bu necə bir film olacaq. Sonda biz qutaranda çox sevinmişdim ki, mükəmməl bir film olacaq, Terry Gilliamın yaratdığı şahəsərdir.

Terry Gilliamla işləmək necə idi?

Terry qeyri-adi, dahi, istedadlı biridir. Onun beyni təsvirlərlə dolu olsa da, harada nə edəcəyini yaxşı bilir. O, qəfildən gözlənilməz bir şey edir və sən məcbur qalırsan ki, onun yaratdığı situasiyaya uyğun oynayasan, bu da aktyoru aktyor edən vacib bir şeydir. 

Read More

Rus kinosu - "Viy" və "Şinel"

“Viy” – Konstantin Yershov və Georgi Kropachev (1967)

Nikolay Qoqolun eyniadlı fantastik hekayəsindən ekranlaşdırılan “Viy” Konstantin Yershov və Georgi Kropachevin ortaq işidir. 1967-ci ildə Mosfilm studiyasında lentə alına filmin əsas rollarını Nataliya Varley və Leonid Kuravlyov canlandırıb. Həmçinin “Viy” sovet kinosunda ilk qorxu filmlərindən hesab olunur. Texniki quruluşu və effektləri, istifadə olunan geyimlər filmin diqqətəlayiq tərəflərindəndir. Filmin xülasəsi isə belədi ki, kazak Xoma Brut adlı monastr şagirdi tətil səbəbi ilə Kiyev yaxınlığında yerləşən monastrı tərk edib, öz kəndinə getmək üçün yola qoyulur. Yolda dostları ilə birgə gecələmək üçün getdikləri qoca qarının evində başına qəribə hadisə gəlir və məlum olur ki, qarı ifritədir, beləcə qarı Xomanı cadu ilə idarə etməyə başlayır. Onlar bir müddət havada uçduqdan sonra yerə düşdüklərində Xoma qarını ağacla vurur və ciddi şəkildə yaralanan qarı bir anda gənc və gözəl bir qıza çevrilir. Xomanın başına gələn qeyri-adi hadisələr silsiləsi isə bundan sonra təhlükəli məcraya yönəlir. Qarının çevrildiyi gənc və gözəl qız ağır yaralanıb öldükdən sonra 3 gün kilsədə dua oxumağı vəsiyyət edir. Beləliklə, Xoma köhnə bir kilsədə dua oxuduğu zaman qeyri-adi hadisələrin burulğanında öz qorxusu ilə mübarizə aparır və filmə ad verən Viylə tanış olur.

Filmin kilsə səhnəsində istifadə olunan kameranın dairəvi hərəkəti ekrandakı qorxu hissini tutarlı şəkildə aşılayır. Xomanın ətrafında fırlanan kamera onun necə bir təhlükə ilə üzbəüz olduğunu tamaşaçıya çatdıra bilir. Filmdə qorxu janrına xas atmosfer, məkan, xüsusu ilə kilsənin quruluşu və hadisələrin xarakterinə uyğun dizayna malik olmağı, məxluqların peyda olduğu zaman istifadə olunan effektlərin inandırıclığı və bu kimi imkanlardan maksimum yararlanan film qorxu janrının yaddaqalan klassik nümunələrindən birinə çevrilir.

“Şinel” – Aleksey Batalov (1959)

Rus ədəbiyyatında kult əsər hesab olunan “Şinel” povestində Qoqol Çar Rusiyasında rus vətəndaşını aşağıladığına görə tənqidlərə məruz qalmışdı. Lakin bu tənqidlər də əsərin məşhurlaşmağına maneə törətməmişdi. 1960-cı ildə isə Aleksey Batalov “Şinel” povestini ekranlaşdırır və Rolan Bıkovun simasında Akaki Akakiyeviç Başmaçkin obrazına ekran həyatı verir. Filmdə hadisələr Sankt-Peterburqda cərəyan edir. Başmaçkin adlı yovuşmaz bir şəxs kontorda sənədlərin üzünü köçürməklə öz dolanışığını saxlayır. İş yoldaşları isə daima onu aşağılayır, hətta onu şkafın qulpuna bağlayıb başına kağızdan qar düzəldib tökürlər. Bir gün Başmaçkinin köhnə şineli yararsız hala düşür və o, yeni şinel tikdirmək üçün boğazından kəsib pul yığır. Bir müddət sonra özünə yeni şinel tikdirən Başmaçkinin sevinci çox çəkmir, onun şineli oğurlanır və oğurluq üçün müraciət etdiyi generaldan mənfi cavab aldığı üçün isteriyaya qapılaraq ölür.

Qoqol bu əsərdə kiçik insanların problemlərini realist bir üslubla qələmə alıb. Sıravi vətəndaşların yaşadığı problemləri, keçirdikləri sıxıntıları, məruz qaldıqları bərabərsizlikləri və çəkdikləri əzab-əziyyəti əsərin əsəs personajı Başmaçkinin simasında bütün çılpaqlığı ilə göz önünə gətirib. Başmaçkin zərərsiz insan olmağına baxmayaraq ona qarşı edilən ədalətsizliklərə o sadəcə “Mənə niyə belə davranırsınız” deyib ağlamaqla cavab verə bilirdi. Sonda Qoqolun Başmaçkin fağırlığı haqda verdiyi təsvirlə yazıya yekun vursaq yerinə düşər:

“Əgər Akaki Akakiyeviç bir şeyə baxsaydı da, orada öz təmiz, səliqəli xətti ilə yazılmış sətirləri görərdi. Ancaq gözlənilmədən haradansa bir at başı onun çiyninə söykənib burun dəliklərindən onun yanaqlarına isti hava buraxdıqda, Akaki Akakiyeviç sətrin ortasında deyil, küçənin ortasında olduğunu görərdi.”

Read More

Gəncliyə tərif, qocalığa mərsiyə deyən film "Youth" - Paolo Sorrentino (2015)

2013-cü ildə "La Grande Bellezza" filmi ilə kinoda öz sözünü deməyi bacaran Paolo Sorrentino bu dəfə yeni işi olan "Youth"la izləyicilərinin qarşısındadır. Rachel Weisz, Paul Dano, Michael Cane, Harvey Keitel, Jane Fonda kimi usta oyunçularla işləyən Sorrentino əsl kino hissini hər anında hiss edə biləcəyiniz bir filmlə geri dönməyi bacarıb desək yəqin ki yanılmarıq.

Gəncliyin tərifi

Sorrentino filmin mərkəzinə Fred və Mick adlı iki köhnə dostu yerləşdirib. Həyatlarının son akkordlarını yaşayan personajlarımız film boyunca gənclik günlərini yad edirlər. Filmin əsas mövzusu da məhz itib gedən gəncliyimizdən bəhs edir. Fred Bellinger bir vaxtlar Venesiya Orkestrində maestro olub. Lakin sonradan şəxsi səbəblərlə əlaqədar təqaüdə çıxıb. Fiziki olmasa da ruhi mənada tükənmiş bir adamdır. Dostu Mick isə "vəsiyyətnaməm" dediyi və "Son Gün" adını verdiyi filminin ssenarisiylə məşğul olan bir rejissordur. Öz ixtisaslarında artıq veteran sayılan Fred və Mick, təqaüd yaşının gəlib çatmasıyla sürətlə axıb gedən həyatın acımasızlığı ilə üzləşirlər və ətraflarındakı gənclərə heyranlıqla tamaşa eliyirlər. Mick "Gənckən hər şey çox yaxın görünür, yaşlılıqda isə hər şey uzaq ..." cümləsi ilə gələcəyi və keçmişi müqayisə edir. Bu müqayisə hər iki vəziyyətdə də ölüm gerçəyiylə tərs mütənasibdir. Qarşımıza hədəflər qoymaq və ümidimizi ölümsüzləşdirmək gəncliyin gözəlliyini izah edir. Yaşlılıq isə gənclikdə qoyulan hədəflərə nail olub olmamaq qənaəti, həyat yolunda göstərilən səylərin nəticəsində ruhi və fiziki yorğunluğun özünü göstərməsi və ölümün yaxınlaşmasıyla hər şeyin uzaq görünməsi mənasını verir. Rejissor gəncliyi müqəddəsləşdirir və gənc  xarakterlərdən də nümunələr verir. Eyni spa salonunda olan gənc ulduz Jimmy, gəncliyin verdiyi inamla qorxunu deyil arzunu seçir. Əxlaqsız da olsa, qeyri-mümkün də olsa bizi biz edən arzularının arxasınca gedəcəyini söyləyir. Dünyanın ən yaxşı futbolçularından biri olan və cəldliyi ilə tanınan Maradonanın isə artıq gəzməkdə və yorulduğunda nəfəs almaqda çətinlik çəkən bir adama döndüyünü görürük.

Qocalığa mərsiyə

Rejissor gəncliyi tərifləyərkən yaşlılığa da səssiz bir mərsiyə oxuyur. Filmdə yaşlılıq haqqında heç bir müsbət düşüncəyə rast gəlmək mümkün deyil. Yaşla birlikdə gələn təcrübə və müdriklik heçə sayılır. Fred Mickin sevgi-məhəbbətlə əlaqədar təcrübələrindən faydalanmaq istədiyini dediyində, Mickin cavabı "Artıq gecdi, iş işdən keçdi artıq" olur. Başqa bir səhnədə Brenda Morel Mickə "Digər həmkarların kimi yaşlandıqca sən də paslanmısan. Artıq kinodan anlamırsan, çünki yaşlısan" kimi cümlələrlə qocalığın yaradıcılığı öldürdüyünü ifadə edir. Bəzi istisnaları nəzərə almasaq "Youth"daki rejissor xarakterimiz və filmin yaşlılıq haqqında söyləmək istədikləri barədə Sorrentinoya haqq vermək olar. Yaşlılıqda gəncliyin necə göründüyünü əsas personajlar üzərindən dəqiq müşahidələrlə verən Sorrentino, gəncliyimizdə nə qədər böyük uğurlara imza atsaq da həyatın qaçınılmaz dövrü gəlib yaşlandığımızda məhdudlaşacağımızı, ehtiraslarımızı itirəcəyimizi və məğlub olacağımızı söyləyir. Filmdə yaşlı cütlüklərin intim həyatlarının yadırğamağı və yaşlı bədənlərin nümayişində sezilən hüzn də diqqət çəkici incə detallar olaraq qarşımıza çıxır.

Gözəllik

"La Grande Bellezza" kimi "Youth"da Sorrentinonun gözəlliyə çatma arzusunun bir başqa vizual təsviridir. Yenə olduqca estetik bir filmlə qarşımıza çıxan rejissor bu dəfə filmin əsas məsələsini, yəni gəncliyi gözəlliklə əlaqələndirir. Mick otağında yatan ssenarist həmkarlarına baxıb "Nə qədər gözəldirlər" deyir. Buradan həyata öz baxış bucağından baxan Mickin yaşlılıqla birlikdə gözəllik haqqındakı fikirlərinin dəyişdiyini, gəncliyi gözəllik olaraq görməyə başladığını başa düşürük. Sorrentino bu filmində insan üzərindən gənclik və gözəllik anlayışlarını araşdırır. Qocalığın vizual təsviri ilə isə gəncliyin və gözəlliyin keçiciliyi izah edilir.

Dünya gözəli spa salonuna gəldikdə cəsarətlə çılpaq bədənini sərgiləyərək Mick və Fredin olduğu hovuza girir. Həyata qarşı ehtiraslarını itirən personajlar bu gözəllik qarşısında özlərini itirirlər. Filmdə dünya gözəli seçilmiş bir xarakterin iştirak etməsi gözəlliyə vurulan eyhamdan başqa bir məna daşımır. Filmin əksər kadrlarında  gənc və yaşlı bədənləri bir arada görmək mümkündür. Hovuzda xüsusilə də saunada gənc və çılpaq bədənlərin nümayiş olunmağı və ya bir fiqurun heykəl kimi hərəkətsiz duruşu, Sorrentinonun çılpaqlığın təbiiliyini anlatmasından daha çox filmin estetikasına xidmət etməsi məqsədi daşıyır.

Son olaraq "Youth" 2015 Avropa Film Mükafatlarında "Ən yaxşı film", "Ən yaxşı rejissor" və "Ən yaxşı aktyor" (Michael Caine) nominasiyalarında qalib olub.

Read More

"Badlands" - Terrence Malick (1973)

“Qızıl Palma” və “Qızıl Ayı” mükafatlarına layiq görülmüş rejissor Terrence Malickin filmoqrafiyasının ilk filmi 1973-cü ildə lentə aldığı “Badlands”dir. Bu filmlə rejissor sonraki illərdə necə işlər ortaya qoyacağının ilkin toxumlarını səpir. 30 yaşında olarkən lentə aldığı bu ilk film Malick filmoqrafiyasının təməlini təşkil edir. 40 illik kino kareyerası boyunca sadəcə  7 tammetraj filmə imza atıb və filmlər arasındakı olan uzun müddət onun işinə necə diqqət verdiyinə dəlalət edir.

Filmdə gələcək illərdə məşhur simalara çevrilən – Martin Sheen və Sissy Spacek hələ karyeralarının əvvəlində iki gənc akytor və aktrisa kimi qarşımıza çıxır. Sheen filmdə sərgərdan ruhlu Kit, Spacek isə donuq sifətli gənc bir qız olan Holly obrazlarını canlandırır. Holly anasını hələ kiçik yaşlarında itirmiş və o illərdən bəri atası ilə yaşamış və atası ilə məsafəli münasibətdə olan qızdır. Bu səbəbdən mənəvi cəhətdən yarımçıq və ruhca içə qapanıq xarakterə malikdir. Yaşadığı həyat və dünya arasında sanki gözə görünməz bir sədd çəkilib. Kit isə xaricdən baxıldığında Hollynin tam əksi kimi görünsə də, əslində bu obrazların ortaq sıxıntısı var və onlar ruhən boşluq içindədirlər. Kit zibil yığan olmağına baxmayaraq, James Deanə bənzər yaraşığı ilə bir çox qızı yoldan çıxara biləcək potensialdadır. Lakin o bu yaraşığını Hollyni yoldan çıxarmaq üçün istifadə edir. Çünki Kitin tək motivasiyası zibillərini yığdığı orta sinifə məxsus bir ailənin qızını ələ keçirib içində var olduğu sosial vəziyyətin qisasını almaqdır. Holly də indiyə kimi heç kimdən görmədiyi bu marağı belə bir yaraşığa malik insandan görməyinin müqabilində özünü çox fikirləşmədən Kitə təslim edir və beləcə filmin dinamikasının artmağına təkan verir. Bu iki personaj onlara istəmədikləri həyatı yaşamağı məcbur edən sosial mühitin bütün qurumlarından xilas olub daxilindəki insanın ən saf halını ortaya çıxarmaq üçün təbiətə üz tutaraq həyatlarında yeni bir başlanğıc edirlər. Bu başlanğıc üçün seçdikləri üsul isə cəmiyyətin illərdir onlara tətbiq etdiyi psixoloji zorakılığın əvəzində fiziki zorakılıqdır.

Artıq Kit və Holly yoxdur, yeni xarakterlər, yeni insanlar peyda olur və beləcə adlarını dəyişərək James və Priscillaya çevrilirlər. Əvvəldə bu yeni həyat hər ikisnin xoşbəxtliyinə səbəb versə də, Hollynin balığı bu başlanğıcın sonuna dair çox vacib bir əlamətdir. Hələ cütlüyün yeni tanış olduğu vaxtlarda Holly xəstə balığını ölümə tərk edir və təzə bir balıq alaraq yeni başlanğıc edir. Kit və Hollynin əvvəlki xarakterlərini və adlarını ataraq yeni şəxsiyyətə bürünərək başlanğıc etmələri əslində ölü balığın başına gələnlərin eynisidir. Bu anda çox vacib bir detalı göz önünə gətirsək yerinə düşər: Holly balığını öldürdükdən sonra bütün qəlbi ilə peşman olduğunu Kitə etiraf etmişdi. Beləcə cütlük qaçınılmaz finala doğru ümidsizcə getməyə davam edirlər. Əslində Terrence Malick ciddi bir sistem tənqidin edərək fərdin kapitalizmin xaricində qala bilməyəcəyini qabardır. Kit və Holly çərçivələri qıraraq sistemin xaricinə çıxdıqları andan etibarən bütün dünya onlara düşmən kəsilib arxalarınca düşür. Halbuki onların istədiyi sadə bir şey var ki, öz həyatlarını daha mənalı etsinlər. Film bu mənada qəbahətin Kit və Holly də olduğuna deyil, dünyanın hər yerində gördüyü işlərlə kapitalist sistemə daima baş əyən insanlarda axtarmalı olduğuna dair eyham vurur.

“Badlands” ilk filmi olmağına baxmayaraq olduqca yetkin bir üslubu  ilə diqqəti cəlb edir və gələcəkdə Malickin çəkəcəyi filmlərin təməlini təşkil edir. Məhz sonrakı illərdə çəkdiyi – xüsusilə, “Days of Heaven” (1978) və “Tree of Life” (2011) filmlərindəki insan həyatının dəyəri və təsadüfləri, kainatda insanın yeri və zorakılığa meyilliliyi kimi mövzular “Badlands” filmindən və birbaşa Malickin özündən qaynaqlanır. Bu səbəbdən də filmin Terrence Malick filmoqrafiyasının klassik bir nümunəsi olduğunu demək olar.

Read More

"Meshes of the Afternoon" – Maya Deren (1943)

Eksperimental kinonun əsas simalarından olan Maya Deren 1917-ci ildə Kiyevdə anadan olub. Baş qaldıran anti-semitist cərəyanına görə 1922-ci ildə ailəsi ilə birgə Ukraynanı tərk edərək Amerikaya köç ediblər. Amerikaya yerləşdikdən sonra Maya Sirakuz universitetinə qəbul olunur. O burada jurnalistika və siyasi elmlər fakültəsini bitirir. Maya burada oxuduğu illərdə fəallığı ilə seçilməyi bacarırdı. Sirakuz universitetini bitirdikdən sonra təhsilini Nyu-York univesitetində davam etdirir. Burada magistr pilləsini ingilis ədəbiyyatı və simvolist şeir mövzusu üzrə müdafiə edir. Magistrdan sonra amerikalı məşhur rəqqas və xareoqraf Katerin Dunhamın asistentliyini edir. O Dunhamın yaradıcı gücündən təsirlənir və onlarla bir yerdə qastrol səfərlərinə qatılır. 1941-ci ildə Maya çexiyalı operator və produser Aleksandr Hammid ilə tanış olur və beləliklə onun həyatında kinoya yol açılır. Atasından ona qalan kiçik mirasla 16 mm-lik kamera alan Maya Deren Aleksandr Hammidlə birgə ilk eksperimental filmi olan “Meshes of the Afternoon” u lentə alır.

Filmin ssenarisinə keçməzdən əvvəl eksperimental film haqda qısa məlumat versək yerinə düşər. Belə ki, əgər rejissorun çəkdiyi filmin mövzusu daha əvvəl heç bir filmdə istifadə olunmayıbsa və bu mövzunu işləyən rejissor qeyri-adi və ənənəvi olmayan müxtəlif cür təhkiyə üsullarından istifadə edibsə bu eksperimental film deməkdir. Əslində belə rejissorları kino ixtiraçı adlandırmaq da mümükündür. Maya Derenin filmoqrafiyası özündən sonra gələn rejissorların formalaşmasında da mühüm rol oynayıb. Məşhur amerikalı rejissor Devid Linçin kinematoqrafiyasında bu özünü qabarıq şəkildə göstərməkdədir.

“Meshes of the afternoon” Maya Derenin lentə aldığı ilk filmdir. 1943-cü ildə müharibə illərində lenta alınan filmdə o dövrün hadisələri psixo metaforalarla tamaşaçıya çatdırılr. Maya Deren özünün ssenarisini yazdığı  filmə Aleksandr Hammid ilə birgə quruluş verib. Filmin ssenarisi iki qadının gördüyü və zehnində təkrarladığı obyektlərdən ibarətdir. Kameranın göstərdiyi çörək kəsən bıçaq, dəstəyi kənara atılmış telefon, ayna və çiçək, açar və kilid kimi nəsnələr sürrealist üsulla bəlli olmayan bir zaman kəsiyində istifadə olunub. Maya Derenin filmdə istifadə etdiyi narahatedici musiqinin müşayiəti ilə qadının özünü təkrar edən yuxusunda baş verən hadisələrdə şüuraltı, yuxu və gerçəyin ziddiyəti, şəxsiyyətin bölünməsi kimi kinoda birmənalı qarşılanmayan mövzular tamaşaçıya çatdırlır. Bu ağır psixoloji filmin baş rolunu isə Maya Derenin özü ifa edib. Film 13 dəqiqəlik xronometraja malikdir və səssizdir. Yalnız Teiji İtonun filmdə Maya Derenin pilləkənlərlə atdığı addımları müşayəit edən baraban səsini eşitmək mümkündür. Maya Deren Eyznşteynin ritmik montaj texnikasından bəhrələnərək filmin nizamını və ritmini tənzimləyib. Filmin əsas tənzimləyici elementlərindən biri olan ritm hekayənin tamamlayıcısı olan təkrarlardan və həmçinin fərqlilikdən doğur. Film tamaşaçını sürreal mizanı, bilinən bir məntiq ardıcıllığı ilə davam etməyən mövzusu və musiqinin yaratdığı ab-hava ilə mücərrəd düşüncəyə söykənən bir hekayədə iştirak etməyə çağırır. Filmə baxdıqdan sonra Tomas Şatz “Meshes of the Afternoon” u son 10 ilin ən yaxşı eksperimental filmi adlandırıb. Filmi poetik psixodrama kimi qiymətləndirdirən Şatz həmçinin onun radikal ekran dili ilə seçilən filmlərə böyük təsir göstərdiyini deyib. Şatzın dediklərinə görə poetik psixodram olan “Meshes of the Afternoon” sürrealist dəyərlərə əsaslanan, cinsi kimlik problemlərinin öhdəsindən gələn, Hollivud realizminin söykəndiyi yer və zaman anlayışını məhv edən filmlərdən biridir.

Read More