Gaspar Noe - "Zorakılığın kinodakı üzü"

Gaspar Noe

1963-cü ildə Buenos-Ayresdə doğulan, 12 yaşında olarkən Argentinadan Fransaya köç edən Gaspar Noe, kinonun ən ziddiyyətli, sensassiyalı, dekonstruktiv rejissorlarından birincisidir. Noenin kino ilə tanışlığı Parisdə kino və fəlsəfə təhsili aldığı vaxta - 1985-ci ilə təsadüf edir. Argentinalı rejissor Fernando Solanasın filmində köməkçi rejissor kimi kinoda addım atan Noe, kariyerasına qısametraj filmlər çəkməklə başlayır. Fransız “Yeni Dalğa” axımının məqsədini və təsirlərini hiss etdirən, hər filmində tamaşaçıya kinematoqrafik şok yaşadan rejissor, 1991-ci ildə lentə aldığı “Carne” adlı ortametraj filmiylə adından söz etdirir. 30 illik rejissorluq kariyerası boyunca hər il film çəkən rejissorlarla müqayisədə Gaspar Noe, sadəcə 1 orta və 4 uzunmetraj film lentə alıb. 1991-ci ildə lentə aldığı “Carne” filmindən əvvəl və sonra “Tintarella di Luna” (1985), “Pulpe amere” (1987), “Sodomites” (1998) kimi qısa metrajlar, Animal Collective, Nick Cave and the Bad Seeds və Placebo kimi qruplara reklam filmləri ya da “Destricted” (2006), “8” (2007), “7 Days in Havana” (2012) kimi antoloji filmlərə hissələr çəksə də, filmoqrafiyasının əsasını “Carne” (1991), “Seul Contre Tous” (1998), “İrreversible” (2002), “Enter the Void” (2009) və “Love” (2015) təşkil edir.

Noenin narahatedici xarakterini üzə vuran fiziki görnüşü, həmçinin filmlərinə də yansıyıb. Noenin filmlərində şiddət, cinsəllik, narkotik, əxlaq, pedofiliya, təcavüz, insest, ədalət, ölüm, reinkarnasiya kimi qavrayışlar yüksək dozada özünü göstərir. Neon işıqlar, hallüsinasiyalar, qırmızı tonlarla yüklü rənglərin epileptik krizə şərait yaradacaq şəkildə kombinasiyası, davamlı hərəkət edən kameranın ürəkbulandırıcı və başgicəlləndirici təsiri, Thomas Bengalterin beyinin sərhədlərini aşan elektronik musiqiləri, filmlərinin narahatedici girişi, filmin ortasında “warning” xəbərdarlıqları onun filmoqrafiyasının əvəzolunmaz ünsürlərindəndir.

“Ananı sadəcə səni əmizdirdiyi üçün, atanı da sadəcə sənə pul verdiyi üçün sevirsən. Ananın südü qurudusa və ya atanın cibləri boşaldısa onları özündən uzaqlaşdırıb ölməyini gözləyirsən. Sürətli və ucuz başa gələcək bir ölüm olacağına ümid edirsən.” (Seul Contre Tous)

Noe öz filmləri arasında bağlılıq qurmağı xoşlayan rejissordur. 1991-ci ildə lentə aldığı ortametraj “Carne” filminin əsas personajı olan “Qəssab”ın hekayəsi 1998-ci ildə lentə aldığı “Seul Contre Tous”da uzun metraja yansıyır. “Carne” və “Seul Contre Tous” filmlərində Noenin kamera istifadəsi ümimilikdə sabit və bir plan ardıcıllığı ilə davam edən səhnələrdən ibarətdir. Lakin filmin narahatedici ünsürləri statik kadrlar, səs effektləri və şiddəti ehtiva edən görüntülərdir. Hər iki filmdə də boğaz kəsmə, hamilə qadının qarnını yumruqlayaraq dölün öldürülməyi kimi çətin səhnələr, ədalət və insanlıq haqqında nifrət qusan dialoqlar at oynadarkən, birdən “Ti amo” musiqisinin müşaəti ilə xəfif, sakitləşdirici səhnə şokuyla qarşılaşmaq mümkündür. “Qəssab” obrazı ilk baxışda bir çox tamaşaçının fərqinə varmadığı şəkildə “İrreversible” filminin açılış səhnəsində də özünü göstərir. “Seul Contre Tous”da özünə “homoseksual” dediyi üçün arvadına əsəbləşib, onun qarnını yumruqlayıb uşağını öldürən “Qəssab”ı burada illər sonra köhnə bir binanın içində yarı çılpaq şəkildə bir adamla siqaret çəkərkən görürük. Filmdə qəssab “Zaman hər şeyi məhv edir!” deyərək söhbətə başlayır. Ya da “Enter the Void” filmində Oscar, öz bacısı Lindanın birlikdə olduğu sevgilisindən nifrət edir və “Ondan hamilə qalsan uşağını öldürərəm” deyir. Noenin filmoqrafiyasında bu cür oxşar gedişlər kinosevərlər üçün şok təsiri yaradır.

“Geriyə qayıtmaq mümkün deyil. Çünki zaman hər şeyi məhv edir. Bəzi şeylər düzəlmir. İnsan bir heyvandır və intiqam istəyi təbii bir hissdir. Bir çox cinayət cəzalandırıla bilmir. Sevdiyin kimisə itirmək, insanı ildırım vurmuş kimi sarsıdır. Çünki sevgi həyatın bulağıdır.” (İrreversible)

Dünyanın ən narahatedici filmlərindən biri kimi qiymətləndirilən “İrreversible”, Kann Film Festivalında nümayiş olunduğunda salonun yarısından çoxunun filmi yarımçıq qoyub tərk etdiyi, qusduğu, dözə bilmədiyi, Gaspar Noeni "pozğun" olaraq ittiham etdiyi, protestlərə məruz qaldığı filmdir. Filmdə tamaşaçı yeraltı keçiddə sabit planda bir insanın sifətinin addımbaaddım dağılmağını izləyir (deyilənlərə görə Noe bu səhnədə cəsəddən istifadə edib) və Monica Belluccinin artıq dillər əzbəri olan 15 dəqiqəlik, bir planda dözülməz şiddət içində təcavüzə məruz qalmağı səhnəsi Noe kinosunda zorakılıq anlayışının zirvəsidir. “Carne” və “Seual Contre Tous” filmlərindəki sabit kamera, “İrreversible”da yerini bitib-tükənmək bilməyən kamera hərəkətliliyinə verir. Noe burada yenə öz dekonstruktivliyini nümayiş elətdirərək bir çox insanın kameranın hərəkətindən və qaranlıqdan fərqinə vara bilmədiyi səhnədə - bir gey bar tualetində masturbasiya edərkən özünü göstərir. “İrreversible” filminin hər baxışdan çıxılmaz bir cəhənnəmi xatırladan, sondan əvvələ doğru gedən təhkiyəsi sonda özünü daha xəfif, sakit və qəribə bir xoşbəxtliyə təslim edir. “Carne” filmində “Ti amo” musiqisinin müşaiəti ilə mətbəx silmə səhnəsinin film içindəki qəribəliyi, “İrreversible”da isə filmin sonunda yer alan (əslində ilk səhnəsi olan), Belluccinin çəmənlər, uşaqlar, çiçəklər arasında hamilə bir şəkildə xoşbəxt uzandığı səhnədə gizlidir.

“Öləndə ruhun bədənini tərk edir. Başlanğıcda bütün həyatın gözünün qarşısından keçir. Həyatının sehirli bir güzgüdə yansıdığını fikirləş. Ardınca bir kabus olaraq davam edirsən. Ətrafında baş verən hər şeyi görürsən, hər şeyi eşidirsən. Ancaq yaşayanlarla əlaqə yarada bilmirsən. Daha sonra işqları və parlaqlığı görürsən. Fərqli rənglərdə fərqli işıqlar. Bu işıqlar səni varolmanın digər mərtəbələrinə çıxarmalı olan qapılardır. Ancaq bir çox insan, əslində, bu dünyanı çox sevdiklərindən başqa bir yerə getmək istəmirlər. Bu vəziyyətdə səyahət bərbad bir səyahətə çevrilir. Bu vəziyyətdən tək xilas olma yolu reinkarnasiyadır.” (Enter the Void)

“Enter the Void” Noenin avanqard kinosunda inqilabi bir zirvəyə yüksəlir. İlk 3 filmindəki cinsəllik, şiddət, ölüm, insest temaları davam etməklə yanaşı burada fiziki şiddət nisbətən azalır. Noe bu filmin, xüsusilə, ilk 40 dəqiqəsində birinci şəxsin gözündən subyektiv təhkiyə üslubu təqdim edən bir kamera taktikasından istifadə edir. Əsas peronsajın üzünü ancaq güzgüyə baxdığında əksindən və öldüyü vaxt onun ruhu yerinə keçərkən quşbaxışı şəklində görürük. Hallüsinasiyalar, parlaq və solğun rənglər, göz alan işıqlar, detallı və diqqətli kinematoqrafik quruluş, hamısı birlikdə narkotik təsiri ilə tamaşaçını uyuşdurmağa çalışıb trans vəziyyəti yaradarkən, Tokio küçələrinin havadan görüntülərinin müşaəti ilə gəzən, ortada qalan bir ruhun arxasınca düşüb gedirik.

Noenin “psixodelik bir melodrama” olaraq adlandırdığı “Enter the Void”, şiddət anlayışını yüksək dozada istifadə etmir. Lakin vaginanın içində gizlənən bir kameradan penisin tamaşaçının üstünə doğru hərəkəti və kameraya doğru boşalmağı kimi “hardcore” səhnələrlə kinematoqrafik şokun pik həddinə çatmaq mümkündür. Sona doğru pik həddə çatan qrup seks səhnələri və davamlı fırlanan kameranın filmin “boşluq” adına uyğun olaraq tapdığı hər boşluğa girərək tamaşaçının zehnində qısa müddətli “qara dəlik” hissiyatı yaradır. Bütün bunlarla yanaşı qısa flashback səhnələrində ailənin gəzinti (picnic) zamanı film, bir almanın-qırmızının ön plana çıxdığı melodram hissi yaradır. Qəza səhnəsində isə tamaşaçını sarsır Noe. Melodramatik təsir və xoşbəxt anlar qısa olaraq həyatımızın bir küncündə “xatirə” halında gizlidir, Noe bunu bəlli bir zaman kəsiyində açığa çıxarır. Lakin şiddətin, cinsəlliyin, narkotikin, intiqam hissinin unudulmazlığını hər dəfə şapalaq kimi tamaşaçının üzünə çırpır.

Noe, “Enter the Void” filmindən sonra film çəkməyə yenə uzun bir ara verir. 6 illik aradan sonra Noe yeni filmi “Love” ilə kinoya geri qayıdır. Filmin sensasiyalı afişaları hələ film çıxmazdan qabaq səs-küyə səbəb olur. Noe bu filmi ilə də illər sonra yenə öz texnikasına sadiq qalaraq bir sevgi hekayəsini diqqətə gətirir. Şiddətin və zorakılığın üstündən xətt çəkən rejissor bu dəfə “hardcore” seks səhnələri ilə tamaşaçıya unuda bilməyəcəyi bir sevgi hekayəsi təqdim edir. Filmdə özünün adı verildiyi uşağın doğumundan sonra filmin mərkəzindəki personajların məhəbbətinin sona çatmağı ilə başlayan film sonda özünü xəyali olaraq xoşbəxt sonluğa verir. Öz ənənəsinə sadiq qalaraq Noe filmdə yenə flashbacklərə geriyə gedən təhkiyə vasitəsindən istifadə edir. Noenin 2015-ci ildə ekrana çıxan filmi “Love” hələlik son filmidir. Yəqin ki, Noenin yeni filmini 2020-ci ildə görmək mümkün olacaq.