"Daisies" - Vera Chytilova (1966)

Çexiya kinosunun feminist rejissoru Vera Chytilova tərəfindən lentə alınan “Daisies” Çex Yeni Dalğasının dağıdıcı filmərindən biridir. Həm çəkiliş tərzi ilə, həm də anarxist üslubda ssenarisi ilə avanqard atmosferə malik ekran işidir. Maraqlıdır ki, film bu il çəkilmiş kimi yeni və bir o qədər də orijinaldır. Filmdə iki əsas personaj var, ikisi də eyni yaşdadılar, ikisinin də adı Mariedir və bu narahatedici 2 personajı canlandıran aktrisalar isə İvana Karbanova və Jitka Cerhovadır.

Vera Chytilova

1960-cı illərin ortasındayıq və həyatda bir çox şey pisə doğru gedir. Bəlkə də hamının fərqində olduğu bir yerdə asılı qalmış bir zibil torbası var və bunu heç kim yerindən tərpətmək istəmir. Hər zaman asqıdan sallanır. Belə bir vəziyyətdə ətrafdakıların diqqət etmədiyi bu torbaya 17 yaşında iki qız çomaq soxur. Onlar bunu etməklə insanların rahatlığını pozur, ən azından onların da üzərinə sıçrayana qədər.

Film bir evin eyvanında bikiniləri ilə oturan iki gənc qızın görüntüləri ilə açılır. Elə ilk dəqiqələrdən narahatedici səslər çıxarmağa başlayırlar və ilk dialoqlardan da film mövzusunu qururlar. Hadisələr silsiləsi dünyanın get-gedə korlanmağına paralel olaraq iki qızın da buna uyğun rəftar göstərməyi və çox keçmədən bunu həyata keçirmə cəhdləri ilə davam edir. Bəzi səhnələrdə filmin sürreal, bəzi səhnələrdə isə həddən artıq realist davranaraq insanları sorğu stoluna əyləşdirir. Gözəl və dağıdıcı Marie cütlüyü kişilərə, əyləncə həyatına, kapitalizmə, ikili münasibətlərə film boyunca tənqidi aspektdən yanaşıb, insanlara narahatlıq yaşadırlar.

İki balaca qızçiçəyi, çiçək gücü ilə insanlara haqq elədiyi cavabı verir; yaşlı kişilərlə görüşüb onlara həddən artıq yemək sifariş verdirib sonra da öz bildiklərini edirlər. Kişilər isə qızlardan daha çox şey gözlədiyi halda bunu görmürlər. Qızlar özünə aşiq etdiyi kişilərlə telefonda danışıb onlardan gələn tərif və sevgi dolu zəngləri qəbul edirlər. Kişilərə xas şəkildə, ən azından özünə güvənən bir kişi ədası ilə zənglərə qulaq asırlar və zəng eliyən kişilərin kim olduqlarını isə bilmirlər. Bu cür səhnələr isə kişilərin hegemon olduğu dünyaya tənqid mesajıdır. İki qızın adı da Mariedir və bu da dişiliyə işarə edən xüsusi bir addır. Mary 1və Mary 2 şəklində izah vermək isə səhv olmaz. Onlar dəlicəsinə yemək yeyirlər, hətta yediklərinin içində dərgilərdən kəsdikləri yemək şəkilləri də olur. Mənasız və sıxıcı əyləncələrdə ortalığı dağıdıb xarabalığa çevirirlər. Bəlkə də yüzlərlə adamın yeyib doya biləcəyi amma 10 nəfərlik dəvət masasındakı bütün yeməklərin bir qismini yeyib, bir qismini də ətrafa səpirlər. Belə bir vəziyyətdə tənqid etdiyi insanlara çevrildiklərini anlayan qızların ağlı başına gəlir. Həddən artıq günah işləyən qızlar cəzalandırılma riski yaşayırlar. Yaxşılıq edəcəklərinə söz verib sonda dağıtdıqları banket süfrəsini toplamağa başlayırlar, qırıq boşqabları yığırlar, hər şeyi topladıqlarını fikirləşib stolun üstünə uzanırlar. Amma heç nəyi düzəldə bilməyiblər, qırılan boşqablar ya da korlanan yeməklər təkrar əvvəlki vəziyyətinə qayıtmır, onlar da yalançı olmuş və xaosa yumalanmış bu dünyanın bir parçasına çevrilmişlər. Bombalar və partlayışlarla başlayan film, yenə eyni şəkildə bombalar və partlayışlarla bitir.

Filmin atmosferi anarxizmə tabe olsa da, nihilizm və sosial norm və qaydalara ziddliyi baxımından dadaizmin təsirlərini də özündə birləşdirir. Filmin çəkilişləri, xüsusuilə dəyişən rəng filtirləri olduqca cəlbedicidir. Ağ-qara, qırmızı, mavi, narıncı kimi rənglərdəki dəyişən tonallıq filmin avanqard quruluşunun estetikliyinə uyğunlaşdırılıb. Həm də əvvəlindən sonunadək filmi screenshot kimi kəsəsi olsaq hər bir kadrdan mükəmməl foto alınar. Filmin təhkiyəsindəki qızların davranışları, çıxardıqları səslər kişi tamaşaçıları narahat etmək üçün düşünülüb. Filmin feminist xarakterini müəyyən edən ən böyük hərəkət qızların dağıdıcılığıdır. Kişilərin pullarını xərclədib onların istədiklərini etməməklə yanaşı, qızlar həddən artıq dağınıqdırlar, otaqlarını gün keçdikcə düzəltmək əvəzinə daha da dağıdırlar. Öyrənilənin əksinə hər şeyi kəsib doğruyurlar və yandırırlar. Yediklərinə və içdiklərinə fikir vermirlər. Burada da qadınların rejim anlayışına tənqidi işarə var. Geyimləri həmişə səliqəli və moderndi, istədikləri qədər dəlilik edib yeyib-içirlər, hətta onların sürətinə çatmaq çətin məsələdir. Buna baxmayaraq həmişə xarizmatik və gözəldilər, zədələnmə, yorulma və xarakterlərindən dönmək yoxdur.

Filmdə banket səhnəsindəki israfa görə Vera Chytilovanı tənqid etmişdilər. Kinoteatrlarda göstərilməyi qadağan edilən film, düz bir ildən sonra tamaşaçılara təqdim olunur. Chytilova bu filmə görə həddən çox tənqid olunsa da keriyerasının uğuruna kölgə salmamışdı. Rusların Çexoslovakiyanı işğalına qədər bir film də çəkən Chytilovanın 1975-ci ilədək film çəkməyinə qadağa qoyulur. Sonralar Gustav Husaka yazdığı bir məktubla onun yenidən film çəkməyinə icazə verilir.