"İda" - Pawel Pawlikowski (2013)

Rejissor kürsüsündə polyak rejsssor Pawel Pawlikowskinin əyləşdiyi “İda” filmi 2013-cü ildən 2015-ci ilədək olan festivalların bir çoxunda əsas mükafatları qazana bilib. Buna səbəb kimi filmin yəhudi soyqırımına minimalist baxış tərzini göstərmək olar. Filmin əsas rollarında isə 2 qadın Agata Trzebuchowska və Agata Kulesza rol alıb.

Deyildiyi kimi filmin mərkəzində 2 qadın var. Anna və onun xalası Wanda. Anna monastrda rahibədir, doğrusu rahibəliyə namizəddir. Monastrdan xaric həyat haqda da çox şeyi bilən biri deyil. Bir gün xalası olduğunu öyrənir və baş rahibənin icazəsi ilə onu görməyə gedir. Bu görüş əsnasında onun kim olduğu, ailəsinin niyə olmadığı haqda gerçəkləri öyrənir. Adının Anna yox İda olduğunu da xalası ona deyir. İdanın ailəsi yəhudi soyqırımında öldürülüb. Lakin necə və kim tərəfindən öldürüldükləri bilinmir. Hekayənin mərkəzi mövzusu elə budur. İda və onun xalası film boyunca gəzərək, araşdıraraq İdanın ailəsinin başına nələr gəldiyini tapmağa çalışırlar. Bu hadisələr silsiləsinin bərabərində isə İdanın çöl həyata açılmağı və öyrəşməyi, xalası Wandanı tanımağa çalışmağı və ən əsası onun özü ilə mübarizəsini izləyirik. İdanın dəyişməyi, monsatrdan uzaqlaşmağı mövzu sarıdan klişe olsa da film tamaşaçıya fərqli təcrübə yaşatmağı bacarır. Ümumiyyətlə filmin klişe mövzunu nəql etməyini digər filmlərdən fərqləndirən ən əsas xüsusiyyəti minimalist bir üslubda olmağıdır.

İnanc qavrayışının ön plana çıxdığı film, həmçinin insan təbiətinin yeri gəldiyində hər rola bürünə biləcəyini dini bir tema ilə açıqlığa qovuşduraraq tamaşaçını təsirləndirməyi bacarır. İda özünü tapmaq və ailəsi haqda gerçəkləri öyrənmə yolunda düşdüyü ikili vəziyyət və bu ikiləşmənin nəticələri filmin əsas nöqtələrindəndir. Rahibə olmaq üçün öz həyatını fəda etməyə çalışan İdanın bu qərardan əvvəl tanış olduğu virtuoz saksafonçu ilə olan münasibəti onun həyatında yeni bir cığır açır. İdanın monastrdan çıxıb qarlı cığırda yeriməyi də bu mənada İdanın özünün açacağı həyat cığırının metaforasıdır. İdanın əksinə olaraq onun xalası üzləşdiyi həqiqət qarşısında özünü içkiyə verir.

İda və Wanda həmçinin əks personajlardır. İda filmin əvvəlindən rahibə olmağa hazırlaşan həlim bir qız kimi qarşımıza çıxır. Lakin Wandanın azad qadın portreti İdanın tabularının qırılmağında xüsusi rol oynayır. Monastrdan xaricdə fərqli bir həyatın varlığını kəşf edən İda özünü tapmaq yolunda Wandadan bir çox şey öyrənir, hətta öz maraqlarının ardınca gedir. Filmdə Wandanın intihar səhnəsi də təsiredicidir. Qorxuducu və soyuqqanlı bir intihar. Otaqda dolanan Wanda əvvəlcə tamaşaçıya saxta gediş edir, onun üşüdüyünü fikirləşirik... və bir anda pəncərədən tullanır, otaq boşalır.

Film nə möhtəşəm bir son ilə bitir, nə də içində insanı şok edəcək ünsürlər var. Wandanın intiharı da sanki gözlənilən idi. Mövzu etibarı ilə klişe olsa da filmin təhkiyə üslubu yenidir. Həmçinin film İdanın xarakteri kimi həlim və sakit bir tərzdə, boşluqla dolu görüntülərin fonunda cərəyan edir. Nə sürətli tempi var, nə də qışqırıq, üsyan. Film sakit bir şəkildə axıb gedir, həyat kimi.