Shahram Mokri ilə "Fish and Cat" filmi haqqında müsahibə

Shahram Mokri

Shahram Mokri ilə müsahibəni təqdim edirik:

(İngiliscədən tərcümə edən Mənzər İsmayılova)

Bu film qorxu və komediya janrının qarışığıdır: gülməli anlar bəzən qorxuludur, qorxuducu anlar də bəzən gülüş doğurur. Bundan əlavə filmdə başqa detallarla yanaşı sosial varlıq olan insana toxunulub. Bu cür balansı qorumaq çətin idi?

Mən sehir ilə zaman anlayışını kinoya gətirmək istədim və təbii ki vaxt anlayışını öz fikrimlə çatdırdım. Eshcerin əsərlərinə yaxın bir şey yaratmaq istədim. Kinoda  tamaşaçı bilinməyən birinin nəql etməsi ilə qarşılaşdığı zaman onu beynində daha aydın məntiqə uyğunlaşdırmağa çalışır. Bu filmimdə zaman eyni məkana bağlanıb və ondan kənara çıxmır, elə onların özləri də öz çevrələrində ilişib qalıblar və ordan kənara çıxmaq, azad olmaq artıq qeyri mümkündür. Filmdə hadisələr davam etdikcə sən də gələcəyə doğru gedirsən, gedirsən amma bir müddətdən sonra başlanğıca qayıdırsan və filmdəki bütün aktyorlar eyni hekayəyə daxildir. Zaman onları gələcəyə aparmır əksinə onları başlanıc nöqtəsinə geri gətirir. Filmdə üç zaman çevrəsi var və onların da özlüyündə ayrı-ayrı zamanları. Hadisələr də demək olar ki, bir hadisədən əvvəl başlayır və yenə eynisi davam edir ancaq fərqli bucaqda və filmə sona yaxınlaşdıqca hər zaman dairəsi artıq getdikcə daralmağa başlayır.

Sizin filminiz qismən də olsa olmuş hadisəyə əsaslanır. Filmin hansı hissələri həqiqətən restoranda baş vermiş hadisələrə söykənir? Restoran sahibləri sizin öz təsəvvürünüzdən qaynaqlanıb yoxsa həqiqətən elə adamlar olub? Onların necə bu qədər qəribə və təhlükəli olduqları çox maraqlıdır.

Mən cavan olanda qəzetlərin birində qeyri-adi dadı olan ətdən kabablar hazırlayan restoran haqqında oxumuşdum, onlar mal əti əvəzinə eşşək ətindən istifadə etdiklərinə görə restoran bağlandı. Bir neçə gün sonra baş aşbaz törətdiyi cinayətə görə həbs edildi. Daha sonra da insanlar öz aralarında danışırdılar ki, onlar insanları öldürür və onların ətlərini bişirirdilər. Insanlar deyirdilər ki, restoranda bişən kabablar qurbanların ətləridir. Heç kim bilmir ki, bu hekayə həqiqətən düzdür ya səhv. Amma illər sonra mən bu hekayənin konseptinə uyğun “Fish and Cat” filmini çəkdim.

Aktyorların çoxluğu və onların danışıqları ilə biryerdə iki saatlıq bir film var qarşımızda, sizin qarşılaşdığınız çətinliklər aktyorlarla oldu ya texniki problemlərlə?

Filmi bir dəfə çəkdikdən sonra, iki ay sonra olduğu kimi yenə təkrar çəkdik. Bunu etməyin ən yaxşı variantı isə aktyorların teatral şəkildə təkrarları idi. Gün ərzində iki dəfə filmi başdan-ayağa təkrar edirdik.  Final performansına qədər aktyorlar ağır şəraitdə işlədilər, aktyorlardan biri işini yaxşı eləməkdə tərəddüd çəkdiyi zaman filmi yenə başdan alırdıq çəkməyə. Filmdəki bütün aktyorların teatrlə bağlı keçmişləri olub deyə işimiz daha asan alındı.

İranda qorxu kinolarının vəziyyəti nə yerdədi?  Bu haqda nə qədər kinolar çəkilib və hansıları göstərilib?

Biz İranda qorxu haqqında çox filmlər çəkmirik amma ola bilsin ki çoxu qorxu hekayələrinə əsaslanan filmlər çəkiblər. Bizim xalqa aid olan çoxlu qorxuducu hekayələrimiz var amma onların heç biri kinoda göstərilməyib. Bəlkə də İrana aid olan qorxu hekayələrinin çoxusu paranormal hekayələrdir və də dinlə çox yaxından bağlıdır,  din iran rejissorlarına filmdə çox limitlər, sərhədlər qoyduğu üçün bizim kinoda bu cür hekayələr yer almayıb. Başqa tərəfdən açıqlasaq, qorxu filmləri çəkmək kino biliyi tələb edir və hal hazırda İran da bu sarıdan yoxsundur. Amma İranda yapon və amerikan qorxu kinolarının pirat diskləri xalq tərəfindən daha çox baxılan filmlər sırasındadır.

“Fish and Cat” filmində sizin İran, onun mədəniyyəti, kinosu haqqında elə bir şey var mı ki, amerikanlar bu film vasitəsilə onu başa düşə bilələr?

Film İranın şimalında Saghalegsar adlanan yerdə çəkilib. İranın şimal hissəsi meşələri və gölləri ilə gözəl yerdi. Biz filmi qışda, yaşıllıqdan əsər-əlamət olmayan bir vaxtda çəkdik. Yarpaqların qətl olunduğu bir vaxtda və abu-havanın filmə uyğun gəldiyi bir zamanı seçdik. Filmdəki məkan bizim üçün çox vacib idi, oradakı hər hansısa bir dəyişiklik bizim işimizə təsir göstərə bilərdi. İranda “Fish and Cat” in ekranlaşdırılmasında çox çətinlik çəkdik, çünki həmin vaxtda İran-İraq müharibəsi var idi, bu da hökümətin işini çətinləşdirirdi. Bundan əlavə, filmin başlanğıcında göstərilən tarix islam ölkəsi olan İranda baş verən cinayətlərlə eyni vaxtda olan tarixlə üst-üstə düşür, hansı ki, həmin dövrdə də İran cəmiyyətinin  savadlı adamları, yazıçıları öldürülmüşdü.  Amma  Əhməd Nejat hakimiyyəti gedəndən sonra bizim filmi ekranlaşdırmaq problemimiz ortadan qalxdı. Film amerikan əhvali-ruhiyyəsi bağışlasa da bugünkü İran cəmiyyəti haqqında da danışır. Hekayə elə bir cəmiyyəti bizə təqdim edir ki, ordakı insanlar nəsə qorxunc bir şeyin baş verməsini gözləyir sanki. Mənim bu filmdə göstərmək istədiyim şey bütün bir zaman ərzində dominant olan qorxunu vermək idi. Məncə bu situasiya hələ də İranda davam edir. “Fish and Cat” filmində Gus Van Santın “Elephant”, Bela Tarrın və az da olsa amerikan kinolarının təsiri var. Bu cür qəribə kombinasiyaya görə elə bu filmimi izləməyə dəyər.