"Belle de Jour" - Luis Bunuel (1967)

“Belle de Jour” Joseph Kesselin romanından Luis Bunuelin ekrana köçürdüyü filmdir. Filmdə soyuq bir ev qadının həftə içində gönortadan sonra fahişəlik etməyi mövzu edilir. Ssenarisini Luis Bunuel və Jean-Claude Carrierenin ortaq yazdığı filmdə baş rolu isə Catherine Deneuve ifa edib. Luis Bunuel kinoda sürrealizmin atası olaraq tanınır. Madriddə oxuduğu illərdə yaxın dostları arasında Salvador Dali və Federico Garcia Lorca da var idi. Rejissor “Belle de Jour” filmindən sonra çəkdiyi hər filmin sonuncu olacağını desə də ancaq bu istəyini 1977-ci ildə lentə aldığı “Cet obscur objet du désir” filmindən sonra reallaşdırmışdı.

Luis Bunuel

Həyata baxış tərzi və məqsədlərinin tənqidi tərəfləri olsa da Bunuelin baxış tərzi və fikirlərini heçə saymaq asan məsələ deyil. Nəyə görə film çəkdiyini Bunueldən soruşanda o "dünyanın yaxşı yer olmadığını göstərmək üçün" demişdi. Həmçinin Bunuel özü ilə Goyanı tez-tez müqayisə edənlərə bu müqayisənin axmaqlıq olduğunu deyirdi. Müasir mədəniyyətin iqtisadi və hərbi gücdən ayrılmadığını vurğulayan Bunuel, bu səbəbdən də idarəçi dövlətin öz mədəniyyətini kütləyə yeritdiyini diqqətə çatdırırdı. Bunuelin filmləri ilə yanaşa fikirləri də əsas maraq obyektinə çevrilməyi bacarırdı:

“Etik olaraq heç bir şey Oscar qazanmaq qədər nifrətimə səbəb ola bilməz.”

“Din olmadan seks duzsuz yumurta bişirməyə bənzəyir, günah arzu üçün daha çox fürsət yaradır.”

“Yazıçı ya da rəssam dünyanı dəyişdirə bilməz. Amma bunu qəbul etməyərək qarşı çıxmağı ciddi bir şəkildə canlı saxlaya bilərlər.”

Filmə gəldikdə isə rejissor köməkçisi Pierre Lary, filmdə Deneuvenün obraza baxışı ilə hekayədəki Severine arasında böyük bir fərq olduğunu və bunun çəkiliş bitənədək davam etdiyini deyirdi. Bir tərəfdə Bunuelin qrupu, digər tərəfdə də Catherine Deneuve vardı. Çəkiliş günlərinin sonlarında xam materiallara baxıldığında Deneuvenün ifası hamını narahat edirdi. Ancaq ani bir möcüzə baş verir, Bunuel həmişə olduğu kimi bu dəfə də filmin montajını bir neçə günə tamamlayır. Ümumən, Bunuel filmi elə lentə alırdı ki, dəyişdirməyə çox şey olmurdu və montaj 2-3 gün çəkirdi, bir səhnə digərini izləyirdi. Bunuellə birlikdə filmi əvvəldən sonadək işləyənlər montajdan sonra filmi izlədiklərində təəccüblənir. Çəkilişlər zamanı personaj haqqında heç nə anlamadığını düşündükləri Catherine Deneuvenün öz ifası ilə möcüzə yaratdığını görürlər.

Bunuelin aktyroları idarəetmə yöntəmi də fərqli idi. Onlardan filmin təhkiyəsinə təsir edəcək bədən hərəkətləri, jestlər istəyirdi. Əsla personajın psixoloji yanlarının tərif etməz, necə danışmaq lazım olduğunu deməzdi. Yalnız aktoyların hərəkətlərinə istiqamət verirdi. Məsələn, “Bu replikada stəkanı götürürsən. Bu replikada içinə su tökürsən, bu replikadan sonra da içirsən”

Ssenarist Jean-Claude filmin istehsalında Bunuelin çox yaxınında olduğu üçün film haqqında detallı açıqlama vermişdi:

“Bu dırnaq arası bir erotik filmdir. Amma məmə ucu belə göstərməyən bir erotik film. Çox şey deyilir, heç bir şey göstərilmir. Məmələrini göstərmir amma çılpaq belini və çiyinlərini görürük. Filmdə üstü bağlı erotika var. Catherine digər filmlərində bədənini daha çox göstərib.”

Deneuve isə mövzunun “Belle de Jour” filminə gəlməyən reportajları olmadığını dilə gətirir. Film Catherinenin imicinin formalaşmasında və kariyerasında böyük rol oynayıb. Filmin stilisti Bunuelin də dəstəyi ilə çox qısa geyinməməyi üçün Deneuvunu razı salır. Filmin gələcək modaya uyğun olmağı üçün aktrisanın geyimlərini uzadırlar. Lakin sonrakı illərdə bu elə də diqqəti cəlb etmir.

Bunuel aktyorlara personajın psixoloji vəziyyətini izah etməyi xoşlamırdı. “Sənin obrazın bunu bu səbəbdən deyir” tipli ifadələr setdə işlətmirdi. Ssenarini yazanda belə improvizə hissələri qorumağa çalışırdı. Buna görə filmi bir-birlərinə tamamilə izah etmirdilər. Bunuel də bunu aktyor heyətinə deməmişdi. Ancaq hərkətləri çox açıq şəkildə tərif edirdi. Geyimlərin seçimində yaxından iştirak etmiş və işığın yerləşdirilməsini diqqətlə izləmişdi. Görüntüdə qaranlıqdan doğan sirrli vizuallıqdan qaçmışdı. Çəkiliş vaxtı spontanlığı qorumağa çalışırdı. Jean-Cluade bunun köhnəldiyini desə də “sürrealist spontanlıq” şəklində adlandırırdı. Ssenari yazılarkən setdə baş verəcək ani dəyişikliklər üçün boşluq saxlanılırdı.

Ssenarist çətinliklə görülə bilən detalların diqqətlə  filmə qoyulduğunu, gerçəklə xəyalın bərabər dərəcədə işlənildiyini deyir. “Bir tərəfdə gerçəklər və günlük həyat, digər tərəfdə yaşamaq istədiyimiz xəyali həyat. Bu filmdə hər ikisini birləşdirməyə çalışdıq”. Həmçinin ssenarist filmin sonunda deməyə çalışdıqları tapmacanın açması hekayənin gerçək və xəyali yönlərini birləşdirməklə ortaya çıxdığını da deyir. Kino tarixində az görülən bir film çəkdiklərin, Freydin “qaranlıq qitə” dediyi qadın erotizminin kəşfinə cəhd etdiklərini diqqətə çatdırır.

“Belle de Jour” bir çox cəhətdən yenilikləri özündə birləşdirən, müstəqil filmdir. Konteks etibarı ilə filmin psixoloji dərinliyə sahib olmağı, gerçəyin içinə fantastik fikir qatmağı, Severine adlı qadının mazoxist biri olaraq uğurla göstərilməyi filmin diqqət çəkən tərəfidir. Bu detallar, hər səhnəsi diqqətlə çəklimiş bir şahəsərin fonunda olan səbəblərdən bəziləridir.

Filmin zəif nöqtəsi kimi bəlkə də qadının erotik fentezilərini mövzu edən psixoloji ağırlıqlı filmə 2 kişinin quruluş verməyi sayıla bilər. Ssenarist Jean-Claude Carrier Severinelə qadın istəklərini inkişaf etdirərək təhkiyəyə yeni bir baxış bucağı gətirməyə çalışdıqlarını deyir. Bütün cəhdlərinə baxmayaraq burada yanlış və əksik yanlar ola bilərmi? Bu sualın cavabı isə qadınlara qalsın.