"Blue Velvet" - David Lynch (1986)

David Lynch filmoqrafiyası qarışıq üslubu ilə kinosevərlər üçün fərqli bir təcrübədir. Kabuslarla dolu atmosferi, Lynchin qeyri-adi təhkiyə üslubu ilə çıxdığı ilin filmləri arasında fərqlənən “Blue Velvet” Lynchin bütün məziyyətlərinin dil açdığı filmlərdən biridir. Lynch “Bue Velvet” filmində çaşdırıcı obrazlaşdırmanı xoşniyyətli kimi görünən mövzuya da tətbiq edə biləcəyini göstərir. Yəni şəhər kənarında xoşbəxt Amerika atmosferinin (xoşniyyətli kimi görünən mövzu) içinə yerləşdirilmiş Lynch toxunuşları.

Film 50-ci illərin populyar musiqisi “Blue Velvet” səsləndirilərkən dalğalanan mavi məxmər (velvet) pərdələrin görüntüsü ilə başlayır. Sonra pərdələrin mavi rəngi göy üzünə çevrilir və bu hüzurverici musiqinin müşaəti ilə sakit və xoşbəxt qəsəbədən görüntülərə şahid oluruq. Bu görüntülər pərdə önündəki dekorasiyadır. Pərdə arxasındakı dünyaya keçid isə filmin baş qəhrəmanı Jeffreyin çəmənlikdə gəzərkən kəsik bir qulaq tapmağı ilə başlayır. Çürümüş, üstünə qarışqalar yığışmış qulağın qaranlıq deşiyində Jeffrey ilə bərabər biz də itbat oluruq və beləcə qaranlığa doğru eniş başlayır. Kabus bitdikdən sonra da bu dəfə çəhrayı və sağlam bir qulaqdan - öz baxçasında şezlonqda yatmaqda olan Jeffreyin qulaq dəliyindən çölə çıxırıq: Hüzurverici Amerika yuxusu yenidən bərpa olunur. Filmin əvvəlindəki hüzurverici qəsəbə görüntüləri “Blue Velvet” musiqisinin müşaəti ilə təkrarlanır, kamera mavi göy üzünə yüksəlir və mavi məxmər pərdələr yenidən örtülür.

Filmdə mavi məxmər qazanılan pulu, başqa mənada isə göy üzünü simvolizə edir. Filmin başlanğıc və son səhnəsindəki göy üzünün göstərilməyi bu səbəbdəndir. Filmdə pilləkən cinsi arzunun zirvəsini təmsil edir. Bu səbəbdən də Lynch, qadının evinə gedən pilləkən səhnələrini uzun verir. Frank Booth qadının ayaqlarının arasına baxarkən ana bətninə geri qayıtmağı düşünürdü. Mavi parçanı həm öz, həm də qadının ağzına qoyur, bu da ana ilə uşaq arasındakı göbəkbağının təsviridir. “Mama Loves You” musiqisi isə onun bu arzusunu, yəni qadının anası olmağı istəyini  möhkəmləndirir. Burada Oedipus kompleksinə işarə edilir. Bir digər işarə isə kəsik qulaq ilə Van Qoqadır. Frank Booth isə Amerika prezidenti Abraham Lincolna suiqəsd edən şəxsin adıdır və filmdə hadisələr də Lincoln küçəsində baş verir. Abraham Lincoln Amerikanın ən vacib simvollarından biridir. Lincolnun adını daşıyan küçə həmin simvolun Lynchin yaratdığı dünyada biçimləndirimiş halıdır və bu danyanın da suiqəsdçisi də Frank Boothdur. Filmin əvvələrindəki maşın səhnəsində  kamera Sandy və Jeffreyi eyni aspektdən göstərirdi. Həmin səhnədən sonra onlar ayrı-ayrı göstərilməyə başlayır. Çünki onların dünyasında qopma baş verir. Jeffrey döyüldükdən sonra palçığa bulaşmış halda kirli dünyadan çıxmaq istəyir. Qadının da çılpaq şəkildə Jeffreyin qapısında peyda olmağı onun yenidən doğuşu olacaqdır. Qollarını yana tarım şəkildə açıb çarmıxa çəkilmiş kimi edir. Çarmıxa çəkildikdən sonrakı addım isə yenidən doğuşdur.

Lynch filmlərində Amerikan yuxusuna işarələr edilir. “Blue Velvet” filminin əvvəllərində qəsəbə təqdim edilir: bir baxçanın önündəki çiçəklər, yanğısöndürənlərin əl edərək keçməkləri. Bu səhnələrdə xoşbəxtlik və dinclik o qədər şişirdilib ki, Lynch bu görüntülərlə nağıllar aləminin portretini cızır. Şiddət isə əvvəldə yalnız televizorda qarşımıza çıxır. Lynchin hiperreallığında nağıl, həqiqətin simvolik təmsilçisi deyil; nağılın olduğu yerdə həqiqət ola bilməz (filmdə yaxşının dünyası); həqiqətin olduğu yerdə də nağıla yer yoxdur (pisin dünyası). Başqa bir deyimlə, nağıl və həqiqət bir-birinə bağlıdırlar. Belə olan halda həm 50-ci illərdəyik (yaxşının, nağılın dünyası və vaxtı), həm də 80-ci illərdə (pisin, həqiqətin dünyası və vaxtı).

Lynch bu filmdə Amerikan yuxusuna - filmlərdə izlədiyimiz o dinc, sabit qəsəbəciklərin əslində necə də süni səmimiyyətə malik olduğuna və necə təhlükələr yarada biləcəyinə işarə edir. Lakin qəribə tərəfi odur ki, film gözəl bir gün, xoşbəxt bir ailə tablosu ilə sona çatır. Sanki Lynch “Bilirəm hamısı saxta və narahatedicidir. Lakin yenə də belə daha gözəldir” deyir. Xoşbəxtlik saxta olsa da hamının xoşuna gəlir.

Lynch filmlərində psixopatların, paranoyakların dünyası hakimdir. Personajları melanxoliya, ziddiyyət, qeyri-müəyyənlik içindədirlər. Onlar paranoyalarını günahları ilə sakitləşdirir, daha sonra geriyə dönüb baxmırlar. Unutmaq bir terrordusa, Lynch qəhrəmanları ən qəddar terroristdirlər. Həmçinin, Lynch kinosu kapitalizmin özünü maskaladığı və insanların düşüncələrini bulandırıraq öz dinamikasını tənzimləyən bir axım kimi deyil, tərsinə, kapitalizmi ifşa edən, onun iyrəncliyini açığa çıxaran bir yöntəmlə tamaşaçıya çatdırılır. Onun filmləri kapitalizmə vurulan ən ağır zərbələrdir.