Pawel Pawlikowski ilə "İda" filmi haqqında müsahibə

Pawel Pawlikowski

Polyak rejissor Pawel Pawlikowskinin müsahibəsini təqdim edirik:

“İda” filmini doğulduğunuz Polşada çəkmisiniz. İdanın öz keçmişinə etdiyi səyahətlə illər əvvəl tərk etdiyiniz Polşada film çəkmə səyahəti arasında necə bir əlaqə yaratmısınız?

Sentimental bir əlaqə yaratdığımı deyə bilərəm. İdanın böyüdüyü monastrda bir hekayə nəql etmək bir mənada daha sadə bir həyata qayıtmaq kimi idi əslində Dünya qarışıq, dinamik və təlaşlı yerdi mənim üçün. Hər şey artıq kimi gəlir mənə. Təbii ki şəxsən bir monastra sığınmaq istədiyim mənasına gəlmir bu, lakin İdanın həyatı daha az qarışıq bir həyata olan istəyimi əks etdirdiyini deyə bilərəm.

Film olduqca tragik bir hekayə nəql etməyinə baxmayaraq yaşanan faciə ilə araya məsafə qoymağı bacarır. Tamaşaçıya sentimental təzyiq göstərməkdənsə, bir addım geri atıb böyük portreti görməyinə imkan yaradır. Hekayənin sentimental formasına necə yanaşmısınız?

Olduqca dramatik bir hekayədir, personajların taleləri başqa-başqa yerlərə sovrulur. Mən bu dramatik hekayəni klassik kino dili ilə lentə almaq istəmədim. Hekayənin sentimental gücünü ortaya çıxarmaq üçün çoxlu yaxın plan və çiyin kamerasının istifadə olunmağı məni narahat edirdi. Görüntülərin sentimental mənada manipulə etmədən duyğu dolu bir təsir yaratmağını istədim. Hər kadr əslində daxilən duyğu doludur. Kino duyğuları ön plana çıxara bilən ən çox xüsusiyyətə malik bir sahədir. Digər yandan da hekayənin performanslardan güc almağını istədim. Hekayəni hamının duyğularına xitab edə biləcək düşünülmüş bir hala büründürməyə çalışdım. Tamaşaçının “indi nə olacaq” deyə soruşmağından başqa özünü hekayədəki duyğu axımına buraxmağını istədim.

Filmi akademik formatda çəkməyinizə səbəb nə idi?

Akademik format daha fotoqrafik bir təsir yaradır. Ekran dar olduğu üçün kadrın içində çox az şey göstərmək mümkün olur. Lakin bir çox şeyi göstərmədən daha çox məna yarada bildiyimiz, daha çox şey hiss etdirə bildiyimiz formatdı bu.

İlk dəfə ssenaridə ortaq çalışmısınız. Ssenarinin yazılma müddətindən bir az bəhs edə bilərsiniz?

İlk yazdığım versiyanı bəyənmədim. Ssenarini beş il əvvəl yazmağa başlamışdım. Ssenari yazmaq mənim üçün davam edən bir şeydi. Məndən prodüsserim bitmiş bir ssenari gözləyirdi. Lakin ssenari heç vaxt son halını almadı. Çəkilişdə kamerayla belə yazmağa davam edirdim əslində. Bu səbəbdən də ssenari yazmaq müddətinin nə qədər davam etdiyini hesablamaq mən sarıdan mümkün deyil.

Kameranızı İkinci Dünya Müharibəsindən sonra yaşanan tarvmalara çevirmisiniz. Filmdə soyqırımdan sonra dəyişən mülkiyyətə dair bir eyham da var. Müharibədən sonra baş verən və çox da bəhs edilməyən mövzudur bu. Soyqırımın iqtisadi nəticələrinə xüsusi bir eyham vurur film.

Soyqırım polyaklar tərəfindən edilməyib, almanlar tərəfindən edilib. Soyqırım polyakların bir qisminin vecinə olmayıb, bir qismi də yəhudiləri qorumağa çalışıb. Filmin mülkiyyət məsələsi ilə bağlılığı olduğunu düşünmürəm. Ailəsini qorumağa çalışarkən öldürülən bir atanın və ailəsinin hekayəsini nəql etmişəm. Təbii ki bu məsələ də vacibdir. Ancaq bu sadəcə İkinci Dünya Müharibəsi illərində olmuş bir şey deyil. Varşavada yaşadığım evi 1970-ci illərin əvvəlində tərk etmişdim, illər sonra geri qayıdanda qapı qonşumuzun mənim evimə yerləşdiyini gördüm. Geri qayıdıb evi əlindən alacağam deyə çox qorxmuşdu. Bu yəhudi-polyak məsələsindən dolayı yaranan bir məsələ deyil. Bu ölkənin xaotik tarixi ilə əlaqədardır. Bu müharibəni, kommunizmi yaşamış bir ölkənin, ertəsi günün nələr gətirəcəyini blməyən bir cəmiyyətin yaşadığı travmanın yansımasıdır. Şərqdəki burjuy cəmiyyətində mövcud olan bir şey deyil bu. Polyaklarla yəhudilər arasındakı problemdən başqa dərin travmalar yaşamış cəmiyyətin hamısında var olan bir problemdir bu mülkiyyət məsələsi.

Bəs filmin sonu ilə əlaqədar nə deyə bilərsiniz? İdanın monastıra geri qayıtmağı mühafizəkar bir yanaşma olduğunu deyənlər də oldu.

Açığı bu elə də vacib deyil. Mənim üçün sonluq tutarlı idi. Əgər mühafizəkar deyirlərsə mühafizəkardı. (gülür)

Filmin vizual təhkiyəsinə baxanda son səhnədə bir qırılma görmək mümkündür. Niyə son səhnəni filmin o ana qədərki üslubundan fəqrli bir üslubda lentə almısınız?

İda son səhnədə monastra geri qayıdır. Lakin bəlli bir enerji ilə, dəyişərək geri qayıdır. Kadrların içində həbs olunmuş bir personaj olmaqdan xilas olub kameraya hökm etməyə başlayır. Bu səbəbdən kamera hərəkət etməyə başlayır və obrazı izləmək məcburiyyətində qalır.