Andrzej Zulawski ilə müsahibə - "Dünya bir səhnədir"

Andrzej Zulawski

Polşalı rejissor Andrzej Zulawskinin müsahibəsini təqdim edirik:


(İngiliscədən tərcümə edən Mənzər İsmayılova)

2001-ci ildə “La Fidelite” filmini çəkənə kimi 10 il ərzində nə işlə məşğul idiniz?

Bilmirəm, həmin müddət ərzində çox şey marağımı çəkdi, ona görə də sizə səmimi cavab verə bilməyəcəm. İlk filmimi çəkməzdən 10 il əvvəl mən film məktəbini qurtarmışdım. Qəribə bir uyğunluq var. 10 il əvvəl və indi arasında paralellik var. 10 il ərzində neynəmişəm? Tale və insana aid hisslərimin inkişaf etdirməyə çalışmışam. Böyük sözlər işlətmək istəmirəm...bilmirəm.

Son eşitdiklərimə görə tanınmış bir yazıçısınız artıq.

Axırıncı yazdığım kitablarda həddindən artıq polşalı idim. Bilmirəm niyə amma mən sadəcə polşalıyam. Yazdıqlarım əsasən hekayələr olsa da esseler də var. Qorxuram ki kitablarım şəxsi keyfiyyət daşımağa başlayır. Onların çoxu artıq təkrar şeylərdir, hansı ki mən onları edə bilmirdim çünki film çəkməklə məşğul idim. Bu hansısa bir labirintə girmək kimi bir şeydi - qoca deməzdim amma artıq yaşlanmış birinin, yenidən düşünməyi və başqasının həyatını başqa bucaqdan təkralamaq kimi bir şeydir.

Sizin bütün filmləriniz ədəbidir. İşlərinizin çoxusunu Dosteyevski, Şekspir, Madam de La Fayette və Auden kimi yazıçıların arasından seçmisiniz, ordakı mətnlərlə filmlərinizi bəzəmisiniz.

Mənim həyatım ədəbiyyət, rəssamlıq və musiqi ilə bağlıdır.  Bütün hekayəm ailəmdən irəli gəlir, onlara bağlıdır. Əgər qəfildən amerikan ya da ukrayn işçinin fabrikdəki həyatını çəkməyə başlasaydım uduzardım, çünki onun necə olduğunu anlatmağa çalışmağım qəlizləşərdi. Bu dünya mədəniyyətidir - bu ifadəyə nifrət edirəm - bu mənim öz dünyamdır, filmlərimdə öz dünyamda olanları əks etdirirəm.

Fotoqrafiya ilə necə, sizin filmlərinizdə ona aid nələrisə görürük.

Bəli. Əlbəttə, film həm də fotoqrafiyadır.

Onda fotoqrafiyaya filmin böyük qardaşı deyə bilərik.

İndiyə  kimi - elektronikada baş verən çevrilişə görə - film donmuş kadr idi. Film donmuş fotoqrafiyadır, bizim gözlərimiz onu uyğun bir şəkildə görmür. Qara boşluqları biz yaddaşımızın görmə gücü ilə əvəz edirik. Kinonu izah etmək üçün yaxşı ideyadır. Parisdə tələbə olarkən fotoqraf işləyirdim. Valideyinlərim film məktəbinin pulunu ödəməyə gücü çatmayanda fotoqrafiyadan qazandığım pulla özüm ödəyirdim.  Fotoqrafiyanın tək problemi işin qarammatikası olmağındadır.

Rejissorlar sənətkardırlar amma fotoqraflar isə anlaşılmaz obrazlardı, sənətkarklar da yaşamaq üçün mübarizə aparırlar, fotoqraflar da. Şəkilləri həyatda qalmaq üçün çəkirlər, elə sizin etdiyiniz kimi.

Hə, düz deyirsiniz.  Mən çox cəsur bir şəkildə teatrı da, fotoqrafiyanı da, televiziyanı da çəkdiyim filmə daxil etmək istəmişəm, çünki hamısı eyni mesajı verir. Vasitə fərqli olsa da, hamısı ifadə etmənin fərqli üsullarıdır. Bu ifadə tərzi sizə sözlərlə nəyisə demir, sizin nəyisə görməyinizə kömək edir. Bacardığım qədər sadə olmaq istiyirəm bu mövzuda. Fəlsəfi nəsə dedimsə üzrlü sayın.

Fəlsəfədən söz düşmüşkən, aktyorluqla əlaqəli bir şey demək istəyirəm. Aktyora treyninq keçmək doğuşa hazırlaşmaq kimi bir şeydir.

Elə demişəm? (gülür)

Onu demək istəyirəm ki, siz kiməsə nəyisə öyrətməyə çalışırsız, düzgün istiqaməti verirsiniz amma çəkilişdə qəfildən nəzarətiniz altında olmayan təbii hadisələr baş verir.

Yox, nəzarət altında saxlmaq lazımdır, əks təqdirdə çayın həddindən artıq aşıb-daşmasına gətirəcək. Öz işimdə aktyorlardan istədiyim dərinə varmaları və onlar nə üçün aktyordular onu başa düşməkləridir. O həqiqətən mövcud olmaq istəyir yoxsa xəyali olmaq istəyir bu ondan asılıdı, əsl aktyor olmaq tamamilə dini bir hissdir. Açığı dinlə məşğul olan biri deyiləm. Amma Sibirə, Afrikaya, Karibə getmişəm. Orada voodoo və şamanları görmüşəm, onlar gördüyüm ən yaxşı aktyrolardır. Deyəcəyim odur ki, əgər bizim içimizdə bu cür bir şey varsa onunla niyə oynamıyaq? Maraqlıdır həm də fantastik bir şeydir.

Belə, aktyorlar filmin damarlarıdır?

Yox, onlar başdan ayağa anlşılmaz varlıqdırlar.

Aktyorluq fəlsəfəsinə heyransınız. Hətta “On the Silver Globe” elmi fantastik film olsa da siz aktyorluqla əlaqədar dialoqlar da əlavə etmisiniz. Həm də “The Actor”  kimi tanınan obraz da var orda.

Düzdür.

Siz bu filmdə aktyoruluğa da toxunmusunuz.

Mən bayağı olmaq istəmirəm. İnsanlar məndən soruşarkən verəcəyim ən sadə cavab Şekspirin “Dünya bir səhnədir” sözləri olur. Amma bura aid olan tamam dərin şeylər də var, özünəməxsusluq kimi. Düzdü dünya bir səhnədir, problem isə niyə? Niyə səhnədir? Biz bu oyunları niyə oynayırıq? Niyə bu oyunları oynayarkən düzgün şeyləri deməli olduğumuzu fikirləşirik? Bayağı, vulqar yox, doğru olanı. Biz nələrisə göstərməyə çalışırıq.

Mənə maraqlıdır ki, keçmişə qayıtmaq istəmirsiniz, məsələn, Nyu Yorkdakı Brooklyn musiqi akademiyasına? Keçmişə qayıtmaq ifadəsi rahatdır, amma bu isterik emosianallığa səbəb ola bilər.

Həqiqəti deməyimi istəyirsiniz?

Bəli.

Səbəbi mənim indi niyə Varşavada olmağımdadır Nyu Yorkda yox. Əvvəldən ora nifrət edirəm. Soruşduğunuz üçün sağolun.  Başa düşürəm ki, burdakı insanlar  yadda qalan bir şey istəyirlər.

Doğruları dediyinizi üçün təşəkkülər.

Mənim də müdrikliyim düzgünlükdür.

Gəlin sizin  çəkdiyiniz çılpaq səhnələr haqqında danışaq hansı ki amerikan tamaşaçıları buna hazır deyildilər. Mənim fikrimcə “Li’important d’aimer” filmində effektiv xüsusiyyətlər çoxdur. Gangsterlərlə olan səhnədəki porno. Bu səhnələr dağıdıcı idi  və bu günə kimi çəkdiyiniz filmlər içində xüsusi yeri var.

Bu bir baxımdan pornoqrafiyadır.  Polşadakı kommunist rejim mənim filmlərimə nifrət etdiyi üçün Fransaya getdim. Orada insanların nələrdənsə çalışıb pul qazanmaqlarını gördüm. Bunu da filmlərimə daxil elədim. Onlar nə cür olursa olsun bir yol tapıb həyatda qalmalı idilər və mən də filmlərimdə buna da yer verdim, sizin də dediyiniz kimi.

Xüsusilə  “La Femme Publique” filmindəkı  çılpaq rəqs səhnəsindən danışmaq istəyirəm. Bu səhnə tamaşaçının yaddaşında qalacaq və onların üzərində böyük təsir yaradacaq səhnə idi.  Narahatedici bir səhnə olmasına baxmayaraq bayaq da dediyiniz kimi nəyinsə doğulmasına da bənzəyir. Bu sənətdir. Mənə görə onun tamam çılpaq olması vacibdi, Kaprisky (aktrisa) əgər üstünə hər hansı bir şey belə geyinsəydi bu tamam başqa bir şey ola bilərdi.

Bir daha deyim ki, düz deyirsiniz.  Bu pornoqrafiyaya tərs bir fikirdir. Ən dəhşətli səhnələr “That Most Important Thing”də var idi, dəhşətli səhnələri ora daxil etməkdəki məqsədim ondan ibarət idi ki, filmin qəhrəmanı öz həyatını zibillikdən belə olsa çıxarmağa, yaşamağa çalışmağıdır. “La Femme Publique”də isə qeyri-adi gözəlliyi olan bir bədən var, onu tanrı gözəl yaradıb, bu cür o tamam gözəldir, mənim ona nəsə paltar kimi bir şey əlavə etməyim yaxşı alınmazdı, necə ki Mikelancolonn heykəlləri olduğu kimi mükəmməldirlər, bu da elə.

“La Fidelite” filmində Sophie Marceau xokkey oyunçusunun çılpaq şəkillərini çəkir və onun redaktoru deyir: “Başı ilə bir yerdə sensayiya olacaq, başsız porno”.

Yaxşı fikir vermisiniz. (gülür)

“The Devil” filmində obrazlardan biri mən həmişə rəqs etmək istəyirəm deyir.

Hə, filmin sonuna kimi də rəqs edir.

“The Devil” və “On the Silver Globe” filmlərinin ikisi də Polşada çəkilib, illər əvvələ aid olsa da indiki siyasi vəziyyətlə də bağlılığı var.

İstəmirəm Şərqi Avropanın siyasətindən indi danışıb narahat edim sizi. Ancaq biz “The Devil” filmini çəkərkən paralel olaraq da gizli polis (o kommunist polisi idi) polşalı gənclərin fikirlərini sıxırdılar, çünki  hakimiyyətə gəlmək istəyirdilər. Əks qrup gənclər isə çirkin, nifrət dolu idilər, amma mən geyimləri 18-ci əsr paltarlarında verərək yumşaq ab-hava yaratmağa çaışdım.

Filmlərinizdə əsas rolda çox vaxt xanımlar olur. Düzdü kişilər də əsas rolda olurlar amma qadınlar qədər yox. Məsələn “Possession”da olduğu kimi.

Sam Neill, Francis Huster və başqa aktyorların bu filmdə özlərinə məxsus çətin rolları var idi.  Bu filmdə qadın tufan kimi idi. Səhnənin ortasında qışqırır, səs-küy yaradır. Bayaq dediyiniz kimi “isterikdir”. Onlar bütün bu səs-küyü yaradarkən isə kişi obrazlar sakitdirlər. Kişi obrazlar filmin davam eləməyinə kömək edirlər, mən onlara heyranam, qadınlardansa onların işini daha çox bəyənirəm.

Sizin yaratdığınız kişi obrazlar özlərindən razı kimi görsənirlər.

Məncə yox, niyə elə fikirləşirsiniz. Mən bir gün kişilər haqqında film çəkəcəm. Düzü indiyə kimi çəkməmişəm, ancaq qadınlar haqqında çəkmişəm, ən maraqlı olanlar da onlardır.