Vera Chytilova 1929-cu ildə Çexoslovakiyada Ostrava adlı şəhərcikdə anadan
olub. 1960-cı illərdə Çexoslavakiyaya hakim olan azad atmosfer Fransa Yeni
Dalğası və İtaliya Neorealizmindən bəslənən bir kino axımına təkan verəcəyinə
dair şərait yaradırdı. Beləliklə 60-cı illərdə çəkilən ard-arda filmlər Çex
Yeni Dalğasının formalaşdığını artıq dilə gətirirdi. Vera Chytilova oyuna gec
qoşulsa da qısa zaman kəsiyində Çex Yeni Dalğasının mihəng daşlarından birinə
çevrilir. Hələ 1962-cı ildə oxuduğu film məktəbindən məzun olarkən tamamladığı,
bir manikenin gündəlik həyatını diqqətə gətirən “Strop” adlı qısametraj filmlə
öz feminist xarakterini ortaya qoyur. Sonrakı filmi artıq tammetraj idi.
1963-cü ildə lentə aldığı “O Nicem Jinem” (“Something Different”) filmində
altpaltarı ilə gəzinən bir ev qadının paralel hekayələrini mövzu edirdi və film
tənqidçilər tərəfindən güclü feminist filmlərdən biri kimi qiymətləndirilir.
Chytilovanın özünəxas axtarışları 1966-cı ildə lentə aldığı “Sedmikrasky” (“Daisies”)
filmi ilə davam edir və bu film onu beynəlxalq arenada məşhurlaşmağına səbəb
olur. “O Nicem Jinem” filmində sənədli və qurmaca texnikalarından istifadə edən
Chytilova, “Daisies” filmi ilə dadaist prinsiplərə uyğun gələn vizual “mərəkələr”,
gözə çarpan nihilist satirik dil və sosialist qaydalarla çox da ayaqlaşmayan və
məntiqi nəticəsi kimi Çex parlamentində “xalq kütlələri üçün anlaşılmayan” adlandırılan
bir təcrübəni reallaşdırır. Sovet işğalından sonra film qadağan edilir. Milos
Forman və Jan Nemec kimi rejissorların ölkədən sürgün olunduğu dövrdə
Chytilovaya da film çəkməyə qadağa qoyulur. Onun ssenarilərinə və filmlərinə
qarşı haqsızlıqlar edilir, festivallardan gələn təkliflər gizlədilir. Bu kimi
bürokratik əngəllərin fonunda Chytilova çıxılmaz vəziyyətə düşür. Filmləri ölkədən
kənar festivallarda uğur qazanarkən öz ölkəsində göstərilmir.
İdeologiyanın həqiqəti gizləmək üçün istifadə etdiyi ən tutarlı silahlardan
biri kinodur. “Daisies” filmini isə kinonun illuziyalara qarşı çıxdığı, aldadıcı
və alt-üst edici əks silahlardan biri kimi qiymətləndirmək olar. Chytilovanın
filmlərinin qarşısına əvvəlcə çex avtoritarları sonra SSRİ-nin yaratdığı
senzura çıxır. SSRİ səlahiyyətlilərinin qorumaq məcburiyyətində olduğu
mühafizəkar sistemdə Chytilovanın filmləri həddən artıq dağıdıcı idi. Səlahiyyətlilər
ona Çexoslovakiya Kommunist Partiyasının mədəniyyət siyasətini başa düşməməkdə
günahlandırır, filmlərinə qiymət verən komissiyanın bir qadın üzvü ona
rejissorluqdan başqa bir iş tapmağını məsləhət verir, komissiyanın
günahlandırmalarına qarşı cavab vermək istədiyində isə Chytilovaya susub sadəcə
qulaq asmalı olduğunu diqtə edirdilər və bu səbəbdən də 1970-75-ci illərdə
Chytilova film çəkə bilmir. Sovet işğalından bir müddət sonra Dubcekin yerinə
Gustav Husak keçir və Chytilova ona məktub yazır. Beləliklə, Chytilovaya yenidən
film çəkmək üçün icazə verilir.
1975-ci ildə yazdığı məktub və beynəlxalq kino dairələrinin Çexoslovakiya
hökümətinə təzyiqi nəticəsində Chytilovaya yenidən film çəkməyə icazə verilir.
Lakin studiya rəhbərliklərinin sui-istifadə istəkləri və senzura təşəbbüsləri
davam edir. Çex Yeni Dalğası Praqa Baharı kimi sona çatan və eyni taleyi
yaşayan inqilabi təşəbbüs kimi Chytilovanın ilk dövrlərdəki ekperimentallığı
da 70-80 ci illərin çətin atmosferində aşınaraq geridə qalır. Chytilova 90-cı
illərdə bazar iqtisadiyyatının inkişafı ilə birlikdə dəyişən istehsalat mühitində
də filmləri ilə ayaqda qalır, dəyişən dünyayla uyuşa bilir və çəkdiyi filmlərdə
satira və mərəkənin gücündən heç vaxt imtina etmir. Beləliklə, ölkəsində və
dünyada köklü siyasi və iqtisadi dəyişikliklərə baxmayaraq 50 illik uzun və
dopdolu kareyerası boyunca özünəxas sənət anlayışından qopmayaraq həyatını başa
vurur. Vera Chytilova 2014-cü il martın 12-də Praqada 85 yaşında həyata vida
edir.
0 Şərh:
Yorum Gönder