"Dogtooth" - Yorgos Lanthimos (2009)

Son illərdə inkişaf edən və bir-birindən maraqlı filmlər çəkən yunan rejissorlar Avropa kinosunda xüsusi yerə malikdir. Yorgos Lanthimosun 2009-cu idə lentə aldığı “Dogtooth” filmi yunan yeni dalğasının ən yaxşı filmərindən hesab edilir. Rejissorun sayca ikinci filmi olan “Dogtooth” isə Lanthimosun tanınmasında əsas pay sahibidir.

Yorgos Lanthimos

Film bir ailə və ya dövlət haqqındadır. Rejissor sistemin yaratdığı qayda-qanun toplusunu tənqid edir və bunu cızdığı qaranlıq bir ailə portreti vasitəsilə diqqətə çatdırır. Elə ilk səhnədən ünsiyyət qaydaları ailə tərəfindən manipulə edilir, tamaşaçıya normal şüur anlayışının kənarında qalmış 2 bacı və 1 qardaş təqdim olunur. Onlar üçün təyyarələr oyuncaq, zombilər isə balaca sarı güllərdir. Beş nəfərlik ailə - ata, ana və 3 uşaq şəhərdən aralı, ətrafı hasarlarla bağlanmış bir evdə yaşayırlar. Uşaqların evdən çölə çıxmağı qadağandır. Valideyinlərinin uyğun gördüyü təhsili alan hər 3 uşağın çöl dünya haqda ciddi məlumatı yoxdur. 3 uşaq atanın öyrətdiyi oyunları oynayıb mükafat qazanmağa çalışırlar. Oyunlar zamanı rəqabət anlayışının uşaqlar arasında mövcüdluğu atanın şüurlu bir şəxs olduğunu göstərir.

Çöl dünyadan evə daxil ola bilən isə Christina adlı fahişədir. Bununla ailənin hakimi, yəni, ata obrazı cinsi aclığın oğlunda yaradacağı aqressivliyin qarşısını almaqla öz iqtidarını sığortalayır. Lakin ata qızları haqda o qədər də narahatıq keçirmir. Christinanın digər həyatdan gətirdiyi hədiyyələr isə evin böyük qızında yeni fikirlərin formalaşmasına imkan yaradır. Belə olan halda ata xəyanətkar fahişəni ailədən uzaqlaşdırmaq məcburiyyətində qalır. Ancaq böyük qızın mənimsədiyi fikirlər onu təsirləndirir, bütün yeniyetməlik dövründən sonraki insanlarda olduğu kimi ailə streotiplərini qırma və azad olma mərhələsinə keçməyinə şərait yaradır. Əsasən yeniyetməlik dövrünün sonları bioloji olaraq insanların ailədən qopub öz həyatlarını qurmaq üçün ən yaxşı vaxtlarıdır. Lakin kapitalizmin inkişafı ilə insanın bioloji inkişafı eyni sürətdə olmadığı üçün yeniyetməlik dövrünü keçmiş şəxslər öz həyatını qura bilmir və ailələri ilə birgə yaşamaq məcburiyyətində qalır və bu onlarda böhrana səbəb olur. (Filmdə bunun təsviri eyni ritmdə gitarada musiqi çalınan zaman böyük bacının oynadığı rəqsdir).    Christina vasitəsilə böyük qızın leksikonun daxil olan yeni sözlər onun üsyankar duyğularının qarşılığına uyğun gəlir. Beləliklə, onun üsyanı konkretləşdikcə ailə tərəfindən problemli qız kimi dəyərləndirilməyə başlayır.  Nəticədə qardaşı ilə cinsi əlaqəyə girməyə sövq edilən böyük bacı atanın hakim olduğu bu ailədə hər şeyin onun hakimiyyətinə xidmət etdiyini göstərir. (Atanın gördüyü rəqib oğuldu və onu nəzarətdə saxlamaq üçün hər şey edir).

Atanın Christinanı evdən uzaqlaşdırmağı, hakimiyyətin özünü gücdən salmamaq və böhran zamanı qüvvələri nəzarətdə saxlamaq üçün etdiyi diktatora xas silahlardan biridir. Pişiklərin dünyanın ən vəhşi və təhlükəli heyvanlar olduqlarını kiçik bir səhnə ilə uşaqlarına izah edən ata onların canına qorxu salır və çöl dünyanın çox təhlükəli yer olduğunu xəyali olaraq gücləndirir. Lakin ata yenə də uşaqların çölə çıxacağına dair ümid işığını tamamilə söndürmür. Onun uydurduğu “Köpək dişi - sağ və ya sol fərq etməz, nə vaxt özlüyündən düşsə, yalnız o zaman çölə çıxmaq gücünə malik olacaqsınız. Bundan əvvəl çölə çıxsanız pişiklər sizi yeyəcək” fikri atanın uşaqlarda bəsit ümid yeri qoyduğunun təsviridir. İçində böyüyən üsyan dalğasına daha çox dözə bilməyən böyük qız sonda köpək dişinin özlüyündən düşməyini gözləyə bilmir və dişlərini qırır. Əzab bəlkə də həddən artıqdır, lakin ağzı qan içində olmağına rəğmən gülümsəməkdən çəkinmir və əzaba baxmayaraq oyunda qələbə qazandığı üçün xoşbəxtdir. Dişlərini çıxardıqdan sonra qapını çırpıb qaçır və evdən çıxa bilən tək şey atasının “Mercedes”i olduğundan maşınının yük yerində gizlənərək sabahı gözləyir. 

Rejissor bu filmi ilə ilk olaraq ailənin uşaqlara təsirini və şüuraltının dil vasitəsi ilə manipülə edilərək diktator rejimlərdə necə bir manqurt nəsil yetişdirməyin təsvirini cızır. Yorgos Lanthimos olduqca güclü bir sətiraltı mətnlə sistem tənqidini açıq bir dillə ön plana çıxarır. Diktatura ölkələrində gördüyümüz insanların həyatı fimdəki 3 uşağın həyatına bənzəyirmi? Məsələn Şimali Koreya və digər diktatura ölkələrində diktator ölən zaman milyonlarla insanın yalandan ağlamağı bizi elə də çox təəccübləndirmədi. Təəccübləndirmədi elə deyil?

Film, son cümləsini deyərkən, azadlıq üçün üsyan edilsə belə şüuraltının və manipulyasiyanın gücünün altından xətt çəkir. Ailənin böyük qızı azadlığa nə qədər çox can atsa belə onun azadlıq anlayışı manipülə edilib və azadlıq üçün atasının maşınına minməkdən başqa bir fikir ağlına gətirə bilmir.