"Tangerines" - Zaza Urushadze (2013)

İnsanoğlunun yaradılışından və yer üzərinə yayılmağa başlamasından bəri davam edən müharibələr gətirdiyi dağıntılarla bərabər insanlığın və mədəniyyət adlandırılan məfhumun da təməlini qoymuşdur. Lakin insanlıq, əsrlər sonra mifoloji mənbələrdən öyrəndikləri bu amansız dağıntıların eyni  səbəblərlə bu gün də davam etdiyinə şahid olmaqdadır. Bir digər tərəfdən ülvi dinlər də cinayət və günah üzərinə qurulan mədəniyyətlərin qarşısında, insanlığın qütbləşmədən xilas olub təsəvvüf və Buddizm səviyyəsində bir üst insan olma yolunda yaxşılıqlara yönəlməsini məsləhət verir. İpə-sapa yatmayan və yaramaz insan daima özbaşına hərəkət edərək coğrafi, mədəni, irqi və dini gerçəkliklərini özünə görə meydana gətirib ilk günahların və dağıntıların arxasınca getmişdir. Mədəniyyət və inanc fərqli sözlər olsalar da günahın cinayət, cinayətin isə günah olduğu bir dövrdə ortaya çıxmışdır. Xəyyamın günah olduqda inancın nəyə yaradığını soruşduğu kimi, Şekspir  də cinayət olmadan inancın mənasız olduğuna Hamlet əsərində Xəyyamdan illər sonra təkrar cavab axtarmışdır.

Habil və Qabil ilə başlayan müharibələr, Xəyyam yaşayarkən də, Şekspirin zamanında da, sənaye inqilabının sonrasında da davam etmiş və hal-hazırda da davam etməkdədir. Fərqli ssenari və məqsədlərlə ortaya çıxan müharibələrin təməlində isə güc əldə etmə arzusunun olduğu danılmaz bir reallıqdır. Haqqında bəhs edəcəyimiz "Tanngerines" (2013) filminin də əsas mövzusu 1992-ci ildə alovlanan Gürcüstan - Abxaziya müharibəsi və müharibədən təsirlənən insanların qısa həyat hekayəsi haqqındadır. Bu günə qədər müharibə mövzusundan bəhs edən  bir çox filmlər izlədik. Müharibələrin acı həqiqətlərini və insanlar üzərində buraxdığı dərin izlərin şahidi olduq. Bu filmdə isə tək bir döyüş səhnəsi olmamasına baxmayaraq, müharibənin ən dərin ağrı-acılarına, çarəsizliyinə, insanlarda yaratdığı boşluğuna və heçliyinə şahid oluruq.

Filmin əsas personajı dülgər İvo (Lembit Urfsak)  müharibədən sonra evini tərk etməmiş, ailəsinin arxasınca getməyib doğulduğu torpaqlarda qalmışdır. Kəndi tərk etməyən və qalıb mandarin yetişdirən yaxın dostu Marqusa (Elmo Nüganen)  kömək edərək onun işinə ortaq olmuşdur. Film bir gün bir-birilərinə düşmən olan iki  əsgərin İvonun həyatını qurtarmasıyla yüksəlmə nöqtəsinə qalxır.

Filmin düyün nöqtəsində olan çeçen əsgər Əhməd və gürcü Niko bir-birlərinin düşməni olduqları qədər də fərqli fikirlərə sahib olan tamamilə zidd personajlardır. Hər nə qədər əsas personaj İvo olaraq görünsə də, əslində rejissorun mətnaltı  antaqonist və protaqonist xarakterləri Əhməd və Nikodur. Tamamilə köhnə adət- ənənələrə təslim olmuş, başqalarına qarşı son dərəcə kobud olan Əhməd düşməni Nikonun əksinə olaraq ağlından çox ürəyinin ona hiss etdirdiyi nifrət hissi ilə hərəkət edir. Niko isə aralarında keçən dialoqlarda Əhmədə dediyi ''Ağılla fikirləşmirsən. Tarixi bilmirsən'' sözləriylə zehinini daha çox işlədən bir obraz olduğunu göstərir. Lakin filmin rejissoru Zaza Urushadze hər iki fərdin "yoxsul" olduğunu və ikisinin kəsişmə nöqtəsində İvonun dayandığını tamaşaçılara çox böyük ustalıqla çatdırır. İvonun həm ağlı, həm də ürəyiylə hərəkət etməsi və bunun müharibə şəraitində edilə biləcək ən gözəl şey olduğu filmdə açıq-aşkar göstərilir. Evində gözəl nəvəsinin fotoşəkilini saxlamağı və ona  baxan hər kəsin diqqətini çəkməsi də İvonun əslində gözəlliyin mərkəzində olduğuna bir işarə deyilmi?

Əhməd ürəyinin ona diktə etdiyi hisslərlə hərəkət etməkdədir. Hər nə qədər tolerant olduğunu söyləsə də özü kimi olmayanlara dözümü yoxdur əslində. Amma insan özünə bənzətmək istədəyi insanların dünyanı yaşana biləcək bir məkana çevirməsinə və ona yaxşılıqlar etməsinə nə qədər əmin ola bilər ki? Çeçenlərin, İvonun evinə gəldikləri səhnədə öz tərəfdaşlarının Əhmədin ölüm əmrini verməsinə qarşı Nikonun düşməni üçün həyatını riskə atması xarakterlərin aydınlanması anlamına gəlmirmi?

Rejissor filmin düyün nöqtələrini tez-tez Əhməd personajı üzərindən göstərməyə çalışır. Marqusun evinin bombalanması səhnəsində Əhmədin Marqusa pul uzadıb Estoniyaya - ailəsinin yanına getməyini istəyəndə, ilk təəssüratda tamaşaçı artıq bu obrazın paklanması yolunda çox az maneə qaldığını hiss edir. Lakin rejissorun iki personaj arasında qurduğu gərginliyi aradan qaldırılması ilə  tamaşaçı yenidən əvvəlki hisslərinə qayıdır. Əhməd dediyinə görə muzdlu əsgərdir və bu pul, qanlı pul deyil, öz əməyinin qarşılığında aldığı maaşıdır. Bu səhnədə Gürcülərin öz torpaqlarını işğal etdiyini iddia edən Əhməd həqiqətənmi milliyyətçi bir hisslə hərəkət edir?

Gürcü rejissor Zaza Urushadze bu filmdə dünya siyasi tarixindən və baş vermiş real hadisələrdən bir hissəni təqdim edərək insanın ''insan'' olduğunda əslində hər şeyin daha gözəl və aydın olduğuna işarə vurmuşdur. "Tangerines" ya da orijinal adıyla "Mandariinid" filmi haqq etdiyi kimi 2015-ci ildə 87-ci Oskar Mükafatına "Ən Yaxşı Xarici Film" nominasiyasında namizəd olmuşdur. Bununla da film Estonyanın Oskara namizəd olan ilk uzunmetrajlı filmi ünvanını əldə etmişdir. Varşava və Seattle Film Festivallarından mükafatla dönən film, insanın içində olan balaca bir gözəlliyi göstərərək, sülh mühitinin insanlığın adına əslində nə qədər də yaraşdığını  gözəl bir ssenari üzərindən müvəffəqiyyətlə göstərir.